Татка застаўся дома: гісторыі жанчын і дзяцей, якія ўратаваліся ад вайны

Матрацы і раскладушкі стаяць зусім блізка адно да аднаго, накрытыя каляровымі коўдрамі і пледамі. Людзі залазяць пад коўдры з галавой, таму што святло тут не згасае і ноччу.

Гэта спартзала пачатковай школы ў польскім мястэчку Любыча Крулеўска недалёка ад украінскай мяжы. На гугл-картах школы больш няма. Цяпер яна пазначаная як "Пункт дапамогі ўцекачам".

Амаль усе людзі, якія спяць пад каляровымі коўдрамі на гэтых матрацах і раскладушках, — жанчыны і дзеці. Амаль усе мужчыны, якія ёсць у гэтай спартзале, — валанцёры. А мужчыны амаль усіх жанчын, якія ўратаваліся ад вайны, засталіся ва Украіне.

Я перажыла 2014-ы на Данбасе. Цяпер усё нашмат страшней

Любыча Крулеўска, спартзала пачатковай школы

Мы знаходзімся ў прымежным мястэчку Любыча Крулеўска. Наша суразмоўніца Юля не ведае, дзе яна.

— Я ведаю, што я ў Польшчы. А які горад? Не ведаю.

Юля з сынам толькі што прыехалі з Краматорска. Яе і ўсіх, каго няма каму сустрэць на мяжы ў пункце пропуску Грэбенне, валанцёры саджаюць у машыны, у аўтобусы і вязуць у гэтую школу. Ад пункта пропуску да Любычы Крулеўскай — 10 км. Начлег у тутэйшай школе — першая надзея, якую валанцёры даюць уцекачам.

У надзеі пах ежы, толькі што знятай з вогнішча. Вогнішчы гараць вакол школьнага будынка ўсю ноч, і ўсю ноч валанцёры дзяжураць у школе.

У адной частцы спартзалы — матрацы, у другой — сталы. Тут можна заварыць гарбату або каву, перакусіць. Шыльда над сталом: "Дарагія ўкраінцы, вазьміце столькі, колькі захочаце". Шыльда на футбольных варотах: "Юрыдычная кансультацыя".

Тыя, каму не спіцца, п'юць гарбату. Дзяўчына павольна ідзе ўздоўж каробак з гуманітаркай — доўга, але без цікавасці выбірае шампунь.

У спартзалу забягае маладая жанчына з немаўляткам: дзіцяці трэба тэрмінова змяніць падгузак. Стары закочвае ў залу каляску, у ёй сядзіць яго жонка. Хлопчык-падлетак абдымае пераноску з катом. Пажылая жанчына мерае ціск.

— 162 на 100. І пульс 100.

Тут некалькі сотняў чалавек. І вельмі ціха.

Юля — адна з нямногіх жанчын, хто згаджаецца расказаць сваю гісторыю на камеру. Ва Украіне застаўся яе грамадзянскі муж. Яна прыехала ў Польшчу з 13-гадовым сынам. Яна разгубленая і не ведае, што рабіць.

Валанцёры абяцаюць даць Юлі інструкцыі, як дзейнічаць далей. А пакуль мы папросім яе надзець мікрафон, выйсці на ганак, адказаць на пытанні. Хоць нейкая яснасць, хоць нейкія інструкцыі.

— За дзень да ад'езду над намі праляцеў знішчальнік. Нервы здалі. Мы з сынам вырашылі выехаць, пакуль не позна, каб выратаваць свае жыцці.

Краматорск гэта горад на Данбасе, паміж Данецкам і Луганскам. Яго абстрэльваюць кожную ноч.

— Мы перажылі 14-ы год. Мы ведалі, як гэта. Але цяпер усё настолькі маштабней. Зусім іншая зброя. З'язджалі спяшаючыся. Узялі заплечнік з дзіцячымі рэчамі. І дакументы.

З мужам Юля разам працавала на заводзе. 24 лютага стала іх апошнім працоўным днём.

— Я страціла працу. Страціла свой дом. Я не ведаю, што з ім будзе. Там усе нашы рэчы, на якія мы збіралі сваёй працай.

Я спадзяюся на лепшае, спадзяюся, што дзіцяці спадабаецца ў Польшчы. Спадзяюся, што знайду тут працу. Дзе? У які горад я паеду? Не ведаю. Не ведаю.

Мужу Юля піша коратка. Ён пытаецца: "Усё добра?" Юля адказвае: "Усё добра". Не таму, што больш няма чаго расказаць, — проста трэба захоўваць зарад тэлефона. Калі Юля з сынам перасеклі мяжу, муж напісаў, што рады. Яны з'ехалі своечасова.
 

"Гэта мой коцік, ён застаўся дома, таму што ён таксама хлопчык"

Любыча Крулеўска, ганак пачатковай школы

Самыя страшныя гісторыі кадуюць у чатыры словы:

— Вибачте, не можу говорити.

Праз некалькі гадзін у гэтай спартзале навучышся разумець, не задаючы пытанняў. Напрыклад, калі ў чалавека з сабой вялікая валіза, хутчэй за ўсё, да мяжы яго падвезлі валанцёры. Калі маленькі заплечнічак — давялося ехаць цягніком. У цягніку няма месца двум: едзеш або ты, або валіза.

Калі ў мужчыны трое дзяцей, ён можа з'ехаць з Украіны. За столікам сядзіць сям'я з шасці чалавек — мама і пяць дачок. Іхні бацька меў магчымасць з'ехаць — але вырашыў застацца ў краіне.

— Добры дзень, гаворыце па-руску?

— Так.

Жанчына абарочваецца, яна думае, што мы хочам прапанаваць ёй дапамогу. Але нам трэба "толькі спытаць".

Вольга прыехала з Крывога Рога з шасцігадовай дачкой. Яе сыну 18 гадоў. Ён будзе дапамагаць тэрабароне. Яе муж — афіцэр запасу, ён пойдзе абараняць Украіну. Яе шасцігадовая Арыша ведае, хто такі Пуцін, і малюе расстрэлы.

— Доўга ўгаворвалі паехаць. А ў мяне адразу слёзы на вачах. Я не хацела. Казала, што без сына не паеду. Але ўчора літаральна за гадзіну сабралася і паехала. Ноччу, так. Цягнула да апошняга.

Але стала небяспечна заставацца. У кожны момант з Крывым Рогам можа здарыцца тое самае, што з Харкавам і Кіевам. Хоць нашы мужчыны трымаюць абарону, але супраць мін і ракет прыёму няма. Толькі закрытае неба.

Валізу сабралі за гадзіну. Калі адкрылі перагледзець, што вязуць з сабой, аказалася, што ў ёй ляжыць тры мядзведзі.

— Арына, пакажы свой заплечнік? Што ў цябе ў ім ляжыць?

Арына дастае з заплечніка цацкі і фатаграфію, на якой яна стаіць побач з мамай і братам. У іх за спінай — мора, на руках у брата Георгія — малпачка.

— Гэта мы з Жорам на моры. А яшчэ ў мяне на планшэце ёсць тата. Вось мой тата. Я яго ўчора абняла.

— Абняла, плакала, цалавала, — кажа Вольга.

— А гэта мой коцік, — паказвае яшчэ адну фатаграфію Арына. — Ён таксама застаўся ў Крывым Рогу. Таму што ён таксама хлопчык.

Усю дарогу ад Крывога Рога да мяжы Вольга баялася, што машыну расстраляюць. Потым баялася, што страціць дзіця ў чарзе на прапускным пункце, баялася, што будзе цісканіна.

— Але мы добра дабраліся. Ва Украіне ўсе з'ядналіся. Людзі, у якіх ёсць грошы, арганізуюць перавозкі — нас да мяжы давезлі валанцёры.

І тут нас выдатна сустрэлі. Людзі спагадлівыя, добрыя. Я ўсім знаёмым кажу: дзяўчаты, бярыце дзяцей, едзьце. Таму што нашы мужы, ідучы на поле бою, перажываюць за нас. А потым вайна скончыцца, мы вернемся і будзем аднаўляць Украіну.

Я з'ехала, зрабіла выбар на карысць дачкі. Але многія жанчыны засталіся. У кагосьці — муж, у кагосьці сыны прызыўнога ўзросту. Дзяўчаты проста не змаглі з'ехаць. Сказалі, што не кінуць сваіх мужчын.

Арына чытае нам верш, паказвае цукеркі, якімі яе пачаставалі валанцёры. Вольга абдымае дачку, слухае яе, усміхаецца ёй. А потым паварочваецца да нас і кажа:

— Дзяўчаты, я так хачу дадому.

Але аўтобусы і машыны, якія выязджаюць з Любычы Крулеўскай, дадому не едуць. Яны могуць павезці ўкраінцаў толькі ад дома. Далёка ці вельмі далёка.

"Патрэбна высокая бутэлька і ануча"

Дарога ў Вроцлаў

— Мяне завуць Кінгслі, мне 11 гадоў.

— Хто цябе навучыў рабіць кактэйль Молатава?

— Мама.

Да вайны Кінгслі і яго мама Яна жылі пад Кіевам. Цяпер мы разам едзем у польскі Вроцлаў.

— Патрэбна простая шкляная высокая бутэлька. Потым бярэцца ануча, — Кінгслі ведае тры рэцэпты кактэйлю Молатава. Ён дзеліцца з намі тым, які лічыць самым лепшым.

— Для мене це самий ефективний.

У Кінгслі з сабой — заплечнік з лекамі, дакументамі і цёплымі рэчамі.

— Це спеціальний такий портфель для виживання. Важливо брати з собою чорний шоколад, тому що він заспокоює.

Усю дарогу да Вроцлава Яна маніторыць навіны: перасылае сям'і паведамленні пра тое, што пад Кіевам чарговы раз аб'яўлена паветраная трывога.

— Таму што да яе прывыкаеш. Гул пастаянна стаіць у вушах, і ты ўжо не ведаеш, калі гудзе сірэна, а калі гудзе ў вушах. Каб яны не прапусцілі паведамленне пра трывогу, я іх перасылаю ў тэлеграме, — расказвае Яна.

У Вроцлаў нас вязе валанцёр. У цэнтр дапамогі ўцекачам ён прывёз гуманітарку. Выпіў шмат кавы і мала спаў. За гэтую паездку ён не возьме ні злотага.

— Самымі страшнымі былі першыя два дні, калі прыходзіла ўсведамленне таго, што пачалася вайна. Мы да апошняга ў гэта не верылі.

У наступныя дзесяць дзён мы пастаянна бегалі ў сутарэнне хавацца. Страшна, калі ты сядзіш і кожную хвіліну не ведаеш, што можа быць далей. Перажываеш за сваіх блізкіх. Чуеш гук ракет, выбухі побач.

Усе мае родныя і блізкія засталіся там. Маральна было складана падрыхтавацца да ад'езду. Я рыхтавала сябе тры дні. Я разумею, што для дзіцяці гэта траўмавальная сітуацыя, а мы павінны быць у рэсурсе, каб падтрымліваць сваіх блізкіх, якія там засталіся.

Пад Кіевам застаюцца ўсе Яніны блізкія: бацькі, сястра, брат. У дзень яе ад'езду сястра выйшла замуж.

— Мужчыны гатовыя ўзяць зброю і ісці абараняць нашу зямлю. Нават калі б яны маглі з'ехаць, яны б гэтага не зрабілі. Яны б наадрэз адмовіліся. Наадрэз. Я не ведаю ні аднаго мужчыны, які хацеў бы выехаць з Украіны. Я ведаю толькі тых, хто вяртаўся, каб абараняць сваю зямлю.

Яне і яе сыну дапамог эвакуявацца цэнтр пры касцёле. У першую чаргу адправілі ў эвакуацыю жанчын з дзецьмі і людзей з інваліднасцю.

— У Вроцлаве вас сустрэнуць?

— Так. Але дакладнага плана няма. Там цяпер шмат украінцаў. Напэўна, мы там не застанёмся, паедзем далей, у Германію.

— А калі вайна скончыцца, куды паедзеш?

— Калі вайна скончыцца, я хачу працягнуць вучыцца. Я хачу стаць праграмістам. А потым жыць сваім цудоўным жыццём, — кажа Кінгслі.

"Паўсяла з'ехала, адны мужыкі засталіся"

Цягнік Вроцлаў — Варшава

Цягнік з Вроцлава да Варшавы адпраўляецца з 4-й платформы. У купэ забягаюць два хлопчыкі гадоў пятнаццаці.

— А ви теж з України?

— З Беларусі.

— Украінскую ведаеце? Не? Мы з сябрам з-пад Мікалаева. Цяпер у Варшаву едзем, а адтуль у Літву. Пакуль ёсць магчымасць, трэба ехаць. А то потым не выедзем. А польскую разумееце?

— Так сабе, а вы?

— І мы. Мне 14, але я, напэўна, у школу ўжо не пайду. Хачу подробити. Мовы не ведаю. Пайду працаваць. Вайна скончыцца, я да таго часу грошай зароблю. У мяне матацыкл дома застаўся. Spark.

— Добры цягнік, і разеткі ёсць. А сюды ехалі, быў адзін паўэрбэнк на ўсіх. Будзеце мандарыны? А паказаць, як у нас над сялом бабахала?

Паказваюць.

— Страшна было?

— Ды не, яны ж толькі па вялікіх будынках страляюць. У маю школу, так, прыляцеў снарад. А так — спакойна.

— Шмат сваякоў засталося ва Украіне?

— Паўсяла з'ехала. Толькі мужыкі засталіся. Нельга. Дзядзька давёз нас да мяжы, развярнуўся і паехаў назад. Татка застаўся дома.

Пры падтрымцы Медыясеткі.