Секс-рэвалюцыя ў 1920-я: як камуністы разбэшчвалі беларусаў
“Сексуальная рэвалюцыя ў БССР (1919–1929 гг.)” — новая кніга доктара гістарычных навук Аляксандра Гужалоўскага ўжо з’явілася ў продажы. Пра секс у часы маладой савецкай краіны, разбэшчанасць тагачасных беларусаў, прастытуцыю і геяў у войску гутарым з аўтарам кнігі.
Еўрарадыё: З чаго наогул пачалася гэтая сексуальная рэвалюцыя пры ўладзе бальшавікоў?
Аляксандр Гужалоўскі: Ужо першыя сацыялісты XIX стагоддзя інтуітыўна зразумелі, што сям’я і прыватная ўласнасць — галоўныя перашкоды для стварэння новага сацыялістычнага грамадства. Тое, што адбывалася ў тагачаснай Беларусі — гэта лагічны працяг гэтай думкі. Сацыялістам трэба было разламаць інстытут сям’і і на яго месцы пабудаваць нешта іншае.
Тэарэтыкі новага камуністычнага жыцця не мелі на ўвазе разбэшчанасць. Галоўны тэарэтык новых стасункаў паміж жанчынай і мужчынам — Аляксандра Калантай. Яна ўжывае такія тэрміны, як “эратычнае сяброўства”, “паслядоўная змена партнёраў”.
Еўрарадыё: Але на практыцы атрымалася крыху інакш…
Аляксандр Гужалоўскі: У аграрным грамадстве, дзе 90% былі неадукаванымі сялянамі з нізкім узроўнем культуры рэалізацыя такіх ідэй вырадзілася ў разбэшчанасць. Адсотак абортаў дасягнуў 50% ад усіх цяжарнасцяў. Процьма беспрытульнікаў, бо шмат дзяцей было выкінута на вуліцу. Гэта ж была паслярэвалюцыйная галеча, адсутнасць сродкаў кантрацэпцыі. Неверагодна вырасла колькасць венерычных захворванняў. Прычым, напрыклад, мужчыны заражаліся не ад прастытутак, а проста ад знаёмых. То бок галоўнай крыніцай захворванняў сталі вольныя адносіны паміж людзьмі.
Еўрарадыё: Але прастытуткі былі?
Аляксандр Гужалоўскі: Закон не забараняў прастытуцыю, былі санкцыі за арганізацыю публічных дамоў і бардэляў. Прастытуцыя была вулічная, адпаведныя здымкі можна ўбачыць на старонках тагачаснай прэсы. Дарэчы, за “мужаложства” таксама не было ніякіх санкцый. Былі выпадкі гомасексуалізму ў беларускай вайсковай акрузе. Людзей проста пераводзілі ў іншыя часткі.
Урачы мінскага венералагічнага дыспансера па выніках даследавання прастытутак, якія праходзілі лячэнне ў 1926 г., прапанавалі наступны сацыялагічны партрэт: яе ўзрост вагаўся ад 18 да 30 гадоў, але палавое жыццё пачыналася значна раней. 50% з апытаных ідэнтыфікавалі сябе як беларускі, 27,8 % — як яўрэйкі, 5,2 % — як полькі, 5,2% — як рускія, 11,8% — як прадстаўніцы іншых нацыянальнасцяў. Ва ўмовах жыллёвага крызісу месцам працы большасці мінскіх прастытутак з’яўлялася пераважна вуліца альбо парк, парадная, лесвіца. Падобныя ж умовы працы былі ў акруговых цэнтрах. Ёсць звесткі пра 446 бардэляў, раскрытых міліцыяй за адзін толькі 1927 год.
Еўрарадыё: А як жанчыны выглядалі ў гэты час?
Аляксандр Гужалоўскі: У афіцыйным дыскурсе жанчына не павінна была адрознівацца ад мужчыны. Камсамольская форма была унісекс. Але ў той жа час быў НЭП, з’явіўся такі вобраз савецкай барышні, якая апраналася па-іншаму, карысталася касметычкай.
Еўрарадыё: Як праходзіла вяселле ў тыя часы?
Аляксандр Гужалоўскі: Па-першае, адмянілі моц царкоўнага шлюбу. Распаўсюдзілася так званае “чырвонае вяселле”. Вяселлі адбываліся на прадпрыемстве, там быў дырэктар, прафсаюзны бос, партыйны сакратар ячэйкі. Маладых віншавалі, а яны давалі клятву вернасці ідэям камунізму. Маглі зладзіць палітычныя чытанні.
У 1923 г. у краіне было зарэгістравана 2257 разводаў (1684 у вясковай мясцовасці, 573 у гарадах), у 1924 г. — 2576 разводаў (1849 у вясковай мясцовасці, 727 у гарадах), у 1925 г. ― 5 193 разводаў (4090 у вясковай мясцовасці, 1103 у гарадах). Каля 25% разведзеных мужчын і 35% разведзеных жанчын былі ва ўзросце ад 20 да 24 гадоў. У 1927 г. у Мінску быў пастаўлены рэспубліканскі антырэкорд па працягласці шлюбу, які доўжыўся 16 дзён.
Еўрарадыё: Ці маглі пакараць за здраду і як разводзіліся?
Аляксандр Гужалоўскі: Для разводу дастаткова было аднаго прадстаўніка пары. Жонка магла прыйсці і сказаць, што яна месяц не бачыла мужа, што трэба разводзіцца. Іх разводзілі і пасля мужу па пошце накіроўвалі ліст з паведамленнем. Існаваў і грамадзянскі шлюб у сённяшнім разуменні. Толькі яго называлі тады фактычным шлюбам. У 1928 годзе такому шлюбу надалі юрыдычную моц у Кодэксе аб сям’і. А паняцця здрады наогул не было. У 1920-я гады такога слова б не зразумелі, гэта лічылі буржуазным перажыткам. Такі падыход да жыцця быў уласцівы не толькі апантаным лідарам камунізму. Гэта пайшло на ўзровень мястэчак і вёсак. Калі камсамолка адмаўляе камсамольцу, то яна “лье ваду на млын старых буржуазных адносінаў”. Таму ў камсамоле тады было толькі 20% дзяўчат. Яны баяліся туды ўступаць.
Еўрарадыё: І першы беларускі фільм называўся “Прастытутка”…
Аляксандр Гужалоўскі: У 1926 годзе адначасова ў вытворчасці ішлі два мастацкія фільмы: “Лясная быль” і “Прастытутка”. Першай скончылі вытворчасць “Прастытуткі”, але першай паказалі “Лясную быль”.
Набыць кнігу Аляксандра Гужалоўскага можна ў кнігарнях Мінска і ў выдавецтве “Янушкевіч”.
