Павел Анціпаў: Калі ты добры пісьменнік, то цябе не трэба ніяк стымуляваць

Еўрарадыё: Павел, мяркуючы па запісе ў LJ, табе не спадабалася, як журы вызначыла пераможцаў?

 

Павел Анціпаў: Мне не тое, што не спадабалася, проста ў мяне ў галаве існуе нейкая ідэальная прэмія. І я магу выказацца наконт таго, як бы я хацеў, каб гэтая прэмія была размеркаваная. Я выказаўся суб’ектыўна, як бы я сам размеркаваў гэтыя месцы, і ў выніку я вылучыў крытэрый, па якім, як мне здаецца, я зразумеў, чаму журы магло менавіта такім чынам уручыць гэтую прэмію. І гэта ўсё таксама суб'ектыўна, гэта не адпавядае рэальнасці, а адбываецца выключна ў маёй галаве.

Еўрарадыё: І які гэта крытэрый? Якім чынам ты ўручыў бы гэтую прэмію?

 

Павел Анціпаў: Справа ў тым, што для мяне прэмія за прозу – гэта прэмія за вялікую кнігу. Вялікая кніга – гэта раман ці аповесць, тое, што мае пачатак, сярэдзіну і канец. То бок гэта класічна, як “Вайна і мір” ці “Тры мушкецёры”, ці “Шэрлак Холмс” – такая літаратура, якую ты бярэш і чытаеш ад пачатку да канца. У фінал прэміі прайшлі тры чалавекі, якія добра пішуць, і ні ў аднаго з іх не было кнігі ў маім разуменні. Павел Касцюкевіч – гэта кароткія апавяданні, Альгерд Бахарэвіч - невялікія артыкулы і эсэ, і Андрэй Федарэнка, ён сам назваў свой твор “раман-эсэ”, але гэта, хутчэй, перагляд уласных дзённікаў з аўтарскім каментарыем.

Еўрарадыё: А ты лічыш, што малыя творы не могуць быць намінаваныя?

 

Павел Анціпаў: Я кажу пра маё прыватнае стаўленне да прэміі і пра тое, чаго я ад яе чакаў. Я не маю на ўвазе вялікую кнігу, я маю на ўвазе раман ці аповесць, не апавяданні.

Ева Вежнавец: У шорт-лісце быў раман у тваім разуменні – “Шалом”.

Павел Анціпаў: Так, “Шалом” і “Тэорыя змовы” – гэта, у прынцыпе, раманы. Але на жаль, на мой погляд, там адсутнічае літаратура, літаратурнае рэчыва. Там ёсць пачатак, сярэдзіна і канец, там ёсць нейкая гісторыя, хоць, на мой погляд, дастаткова прымітыўная. Для такога роду літаратуры павінна быць асобная прэмія. І вельмі кепска, што ў нас атрымалася так мала кніжак, што ў лонг-ліст ўвайшлі ледзь не ўсе кнігі прозы, што былі выдадзеныя ў гэтым годзе.

Ева Вежнавец: Я лічу, што тэорыя Паўла абсалютна сэнсоўная і мае права на жыццё. Напрыклад, бліскучы беларускі гісторык Ягор Новікаў набыў кнігу пераможцы і здзівіўся, што за яе далі прэмію, маўляў, яна ж змяшчаецца на далоні. Сам Ягор піша вялікія даследаванні па гісторыі ВКЛ. Гэта сапраўды цяжка зразумець. Але я задаволеная, што прэмію атрымаў менавіта Павел Касцюкевіч. Я лічу, што Павел Касцюкевіч - гэта вялікае дараванне. Гэта яго дэбютная кніжка, у яго была першая кніжка, крыху большая, якую ён напісаў напалову ў Ізраілі, напалову ў Беларусі. Я сказала яму: “Паша, у цябе занадта кароткае дыханне, у цябе павінна быць шырэйшае дыханне і шырэйшы тэкст”. І ён адказаў, што яшчэ не ведае, ці можа гэта зрабіць. Але я лічу, што ў яго вялікія задаткі, у яго ёсць патэнцыял, ён таленавіты. Там ёсць і гэтае літаратурнае рэчыва і “оттенок высшего значения” – я вельмі люблю гэтую цытату з Даўлатава. Усё гэта ў Паўла Касцюкевіча на мой густ ёсць. Паездка ў Готланд і лішняя капейка – гэта ўклад у беларускую літаратуру. Магчыма, гэта крыху прэмія-аванс, але я веру, што ён прывязе адтуль трэцюю вялікую кніжку.

Еўрарадыё: А ці варта было даваць прэмію авансам?

Ева Вежнавец: Але гэта толькі мая ацэнка. Можа, гэта кніжка камусьці падасца завершанай. Шчыра кажучы, мне асабіста яе хапіла. Гэта маленькі шэдэўрык са сваімі недасканаласцямі, ненармальнасцямі і недапрацоўкамі. Я лічу што прыгажосць у недапрацоўках. Гэтая кніжка – жывы арганізм, яе бярэш, чытаеш і пазнаеш персанажаў.

Павел Анціпаў: Я таксама разглядаў такі варыянт, што прэмія сапраўды даецца авансам. Я абсалютна згодны з тройкай лідараў, гэта сапраўды найлепшае з таго, што было ў шорт-лісце. І журы разгледзела, каму з іх які прыз больш пасуе і адпаведна раздалі прэміі. Але прэмія існуе для таго, каб масы зацікавіліся літаратурай. Людзі будуць пытацца: а якая лепшая кніжка ў Беларусі за 2011 год? У інтэрнэце чытаюць, што гэта Павел Касцюкевіч са сваёй кніжкай. І тут нешта не сыходзіцца. Мне падаецца, што гэта не лепшая кніжка сярод гэтых трох. Можа быць, варта было сказаць, што Павел Касцюкевіч напісаў не найлепшую кніжку, але мы дадзім яму галоўны прыз.

Ева Вежнавец: Для мяне гэтая кніжка бадай што найлепшая, але замалая. А якую кнігу ты лічыш найлепшай?

Павел Анціпаў: Лепшая з прапанаваных – гэта Альгерд Бахарэвіч. Зразумела, яна не дацягвае да ўзроўню прэміі, бо там няма пачатку, сярэдзіны і канца, там шмат чаго нестае. Але сярод гэтых – яна найлепшая.

Ева Вежнавец: Гэта, безумоўна, вельмі таленавіты чалавек, прыгадаць хаця б яго апошнія эсэ на Свабодзе пра беларускую літаратуру, якія выклікалі вялікі рэзананс. Мы пра яго яшчэ шмат пачуем, як і пра Касцюкевіча. Але першую прэмію я яму не дала б. Мяне не задаволіла гэтая форма кароткіх эсэ. Да таго ж, ён вельмі таленавіты чалавек і выбітны пісьменнік, але гэта не маё, бо я сама мізантропка, дастаткова змрочная і ўсе мае перажыванні падшытыя чорнай меланхоліяй. І для мяне Бахарэвіч - гэта яшчэ адна лыжка дзёгцю ў мой светагляд.

Еўрарадыё: Прэміі сапраўды існуюць для таго, каб масы зацікавіліся літаратурай? Ці гэта ўсё ж стымуляванне пісьменнікаў, каб яны пісалі?

 

Павел Анціпаў: Зразумела, што і тое і тое, але па вялікім рахунку, калі ты добры пісьменнік, то цябе не трэба ніякім чынам стымуляваць, яно само з цябе ідзе. Калі падзяліць па адсотках, то мне падаецца, што на 80% прэмія існуе дзеля таго каб масы зацікавіліся.

Ева Вежнавец: Масам я рэкамендую пачытаць трэцяга лаўрэата, Андрэя Федарэнку. У яго мясістая проза, там ёсць і ручкі і ножкі і пасярэдзіне трошкі, ёсць назіранні 45 гадовага чалавека над жыццём. Гэта будзе цікава чытачу, які прывык чытаць белетрыстыку, то бок цудоўную літаратуру, якая не вымагае вялікай мазгавой працы, але дае дастаткова шмат.

Павел Анціпаў: Але зноў жа, калі вы хочаце прачытаць гісторыю, сюжэт – то гэтага няма ні ў аднаго з лаўрэатаў, на жаль.

Еўрарадыё: 105 мільёнаў атрымаў пераможца. На што пісьменнік можа патраціць такія грошы?

 

Ева Вежнавец: У Беларусі пісьменнік не можа зарабляць сваёй прафесіяй. Можа, адзін Уладзімір Арлоў зарабляе на перавыданні кніжак, я ня ведаю. Астатнія працуюць кім заўгодна. Замест таго каб прысвячаць сябе пакліканню, людзі працуюць у сумежных прафесіях, журналістамі, менеджэрамі па продажах, ледзь не дворнікамі. Той, хто атрымаў прэмію, па-першае, можа год не працаваць, каб пісаць раман свайго жыцця. Альбо, патраціць яе на тое, каб займець уласны пакой. Вірджынія Вульф сказала, што пісаць без асобнага пакоя ці хаця б закутка немагчыма. Я спадзяюся, што гэтыя грошы пойдуць на тое, каб якасць літаратуры і памер літаратуры Паўла Касцюкевіча выраслі.

Павел Анціпаў: Я, напрыклад, ужо два гады не працую, каб мець магчымасць пісаць. Калі б такую прэмію далі мне, яна акурат пакрыла б гэтыя два гады – гэта быў бы сярэдні беларускі заробак. Зразумела, што грошы патрэбныя ўсім, і ў першую чаргу – пісьменнікам, бо толькі на прэміі і стыпендыі яны могуць жыць.

Еўрарадыё: Што такое, на ваш погляд, добрая проза?

 

Павел Анціпаў: Больш-менш я апісаў гэта пры вызначэнні крытэрыяў прэміі. Гэта гісторыя з пачаткам, сярэдзінай і заканчэннем, напісаная добрым стылем з істотнай доляй літаратурнага рэчыва.

Ева Вежнавец: Цалкам пагаджуся з Паўлам, толькі для мяне гэта можа быць і кароткая гісторыя, нават апавяданне. Яна павінна адначасна зацягваць мяне цікавым сюжэтам і даваць геданістычную асалоду сваім вобразным шэрагам, нечаканымі пераходамі. Змест і стыль павінны быць у літаратурным творы.

Еўрарадыё: Павел, ты беларускі пісьменнік але пішаш па-руску. Твая першая кніга выйшла ў 2011 годзе. Табе не шкада, што твая кніга не трапіла ў намінанты з-за таго, што напісаная па-руску?

Павел Анціпаў: Тое, што я гаварыў адносна гэтай прэміі – гэта было выключна ад асобы чытача. Я сам яшчэ не напісаў таго, што пасавала б пад усе мае крытэрыі. Вядома, мне крыху крыўдна, што мяне не ўключаюць у лонг-лісты, кніжка выйшла, але ніхто пра гэта не гаворыць. Але з іншага боку, я магу даслаць творы на расійскія прэміі, іх шмат, і там я ўваходжу і ў лонг-лісты і ў шорт-лісты. Я ўвесь час штосьці пішу. І спадзяюся, тое, што я напішу – спачатку выйдзе па-беларуску.

Еўрарадыё: А колькі часу пішацца кніга? Колькі, напрыклад, Павел Касцюкевіч пісаў сваю кнігу?

 

Ева Вежнавец: Мая сяброўка, напрыклад, піша раман ужо дзясяты год. А наколькі я ведаю Паўла, і наколькі я размаўляла з ім пра літаратурны працэс, ён піша па натхненні.

Павел Анціпаў: Гэта бачна, і на жаль, бачна, што пазней ён вельмі мала працуе над напісаным. Я б хацеў большай працы.

Ева Вежнавец: Рэдактар патрэбны ўсім нашым шаноўным лаўрэатам. Увогуле, бяда беларускай літаратуры ў недахопе беларускіх літаратурных рэдактараў. Гэта не менш важная прафесія, чым пісьменнік.