У Беларусі будзе больш алкамаркетаў. Каму гэта карысна і хто на гэтым страціць

04/09/2024 - 11:58

Бюджэт можа нічога і не ўбачыць / @rubanau_collage

Сетка "Сем пятніц" налічвае больш за сто крамаў па ўсёй Беларусі і не збіраецца на гэтым спыняцца. У адным толькі Мінску хутка плануецца адкрыццё яшчэ чатырох гандлёвых кропак.

Пра тое, як можа паўплываць павелічэнне колькасці так званых алкамаркетаў на грамадства, Еўрарадыё спытала ў эксперта па гандлю і псіхіятра-нарколага.

Што за “Сем пятніц”?

Крамы “Сем пятніц” належаць да ТАА "ЮніСтор Груп" (туды ж уваходзіць сетка крамаў “Вожык”, "UNISTORE опт&розніца" і прэміяльная крама “Сем пятніц XXL”).

Яшчэ раней выданне “Зеркало” пісала, што 98% акцый таварыства належаць кіпрскай кампаніі PEPLUM LIMITED, яшчэ 2% — дырэктару Уладзіміру Сталярыку.

Праз трэціх асоб "ЮніСтор Груп" звязана з EUROTORG HOLDING PLC., якая валодае "Еўрагандлем". У 2022 годзе выручка кампаніі ад рэалізацыі прадукцыі склала 599 млн рублёў (што было ростам у 1,7 разу ў параўнанні з папярэднім годам), а чысты прыбытак пры гэтым павялічыўся да 25,7 млн рублёў (у 3 разы). Да таго ж кампанія знаходзіцца ў спісе фірм, замежным уладальнікам якіх, па рашэнні Саўміна, забаронена выводзіць сваю долю.

Хто выйграе ад адкрыцця крамы каля дома?

Паводле эксперта па гандлі Валянціна Сакалоўскага, у першую чаргу, найбольш ад існавання алкамаркетаў выйграе дзяржава.

“Сабекошт больш як напалову складаецца з акцызаў і падаткаў, якія ідуць наўпрост у бюджэт. З пункту гледжання мясцовых уладаў, тут выйгрышу асабліва ніякага няма. Звычайна алкамаркеты адчыняюцца на месцы папярэдніх, таму ніякіх асаблівых мясцовых падаткаў няма. А вось праблемы з крыміналам могуць з’яўляцца. Бо калі раней было складаней дабірацца да гарэлкі, то крокавая даступнасць не робіць сітуацыю лепшай”, — кажа эксперт.

То-бок адкрыццё новай крамы не аказвае істотнага ўплыву на эканоміку раёна ці горада. Алкамаркеты пачалі з’яўляцца, бо, напрыклад, “Еўрагандаль” мае ўласны алкагольны завод, і іх прадукцыю трэба збываць.

“Яны самі вытворцы гарэлкі нумар адзін ці два ў Беларусі. Дзяржаўнаму “Крышталю”, які не такі спрытны і маркетынгава арыентаваны, складана біцца за долю на паліцы і любоў спажыўца. Больш за тое, ёсць і лакальныя віна-водачныя вытворчасці, якія будуць лабіяваць сваё.

“Крышталь” робіць ужо другую спробу палепшыць сваё становішча. Апошняе, на што гэта паўплывае — дабрабыт райцэнтраў. Гэта проста пераразмеркаванне грошай. А большым бенефіцыярам будзе бюджэт”, — лічыць наш суразмоўца.

Калі ж мы кажам пра “Сем пятніц” і замежны алкаголь, то гэта іншая рэч. Валянцін Сакалоўскі нагадвае, што такі тавар увозіцца ў Беларусь па квотах, якія “абы-хто не атрымлівае”.

“Гэта ці тыя, хто мае рынкавую моц, як “Еўрагандаль”, ці тыя, каго трэба падкарміць, пачынаючы ад сямейства непасрэдна і да прыкарытных бізнесменаў, таксама ўсялякія канторы пры Кіраўніцтве справамі прэзідэнта”, — кажа Сакалоўскі.

Ды і з падаткамі не ўсё так проста. Калі захацець, то бюджэт можа нічога і не ўбачыць.

“Усё залежыць ад таго, хто гэта робіць і хто за гэтым сочыць. Калі КДК сказаць: “Закрый вочы і прымі фінансаваю справаздачу, як ёсць”, то яны возьмуць пад казырок, і будзе там нейкі ўмоўны прыбытак. Але што да акцызаў, то ў нас ёсць маркі. Кожная праходзіць праз празрыстую сістэму ўліку, яна бачная. Колькасць акцызных марак дакладна вядомая, і аб’ём нельга сфальсіфікаваць”, — звяртае ўвагу Валянцін Сакалоўскі.

Эксперт падсумоўвае, што на ўсю краіну цяпер прыпадае менш за 300 такіх крамаў, і яны складаюць мізэрны адсотак ад таваразвароту. Хутчэй за ўсё, іх будзе болей, але асноўная эканамічная праблема схаваная ў пытанні, хто гэта кантралюе.

“Вось ты прадаў бутэльку гарэлкі. Адна справа — ты набыў яе на распродажы ў нейкага вясковага вытворцы, каб танней, а іншая — па дакументах яна была набытая ў вёсцы, а па факце гэта быў элітны хенэсі ці к’янці. Гэтая розніца будзе карміць тых, каго ўлада жадае падкарміць”, — кажа Валянцін Сакалоўскі.

Як лёгкая даступнасць да алкаголю паўплывае на стан грамадcтва?

На думку псіхіятра-нарколага і кандыдата медыцынскіх навук Уладзіміра Пікірэні, адказ на паверхні: чым больш дасяжны алкаголь, тым лягчэй яго набыць, тым большая колькасць людзей гэты алкаголь спажывае і, адпаведна, большая колькасць сацыяльных і медыцынскіх праблем з’яўляецца ў сем’ях, супольнасцях, на працы, дзе заўгодна.

“Калі казаць пра станоўчыя эфекты, то можна вызначыць адзін, кароткатэрміновы — гэта прыбытак у бюджэт. Алкаголь актыўна прадаецца — прыходзяць хуткія грошы. Але калі паглядзець на перспектыву, то дакладна вядома, што ўсе гэтыя грошы, якія прыходзяць у бюджэт за кошт продажу алкаголю, перакрываюцца большымі выдаткамі на працу міліцыянераў, аховы ў турмах (бо людзі часцей трапляюць у турмы), на лячэнне праблем, звязаных са спажываннем алкаголю”, — кажа лекар.

Да таго ж, паводле псіхіятра, блізкая даступнасць да алкаголю часта вядзе да павелічэння выпадкаў хатняга гвалту, дарожна-транспартных здарэнняў, колькасці іншых наступстваў у выглядзе боек ці панажоўшчыны.

“Таму далей мы можам назіраць такія сацыяльныя брутальныя наступствы. У абсалютнай колькасці гэта можа быць павелічэнне на 2-3%, але кожны раз гэта лёс некага чалавека”, — кажа Уладзімір Пікірэня.

А што ў суседзяў?

З аднаго боку, у свеце існуе тэндэнцыя да адмовы ад спажывання алкаголю. Недзе гэта абумоўленае трэндам на здаровы лад жыцця, а недзе ўлады ўвялі адпаведныя законы.

У Беларусі будзе больш алкамаркетаў. Каму гэта карысна і хто на гэтым страціць

Алкаголь, агульнае спажыванне на душу насельніцтва (15+, у літрах чыстага спірту) / CAAЗ

У выпадку з апошнім маем прыклад у нашых суседзяў. У Літве ўжо некалькі гадоў існуе забарона продажу алкаголю ў буднія дні з 20.00 да 10.00, а ў нядзелю — з 15.00 да 10.00. Да таго ж алкаголь не могуць купіць асобы, маладзейшыя за 20 гадоў. У 2021 годзе былі спробы паслабіць гэтыя абмежаванні, але папраўкі не былі прынятыя парламентам.

У Латвіі сёлета Сейм падтрымаў падобныя абмежаванні. Там прапануюць прадаваць алкаголь з панядзелка да суботы з 10 да 20, а ў нядзелю — з 10 да 18. Канчатковае галасаванне мусіць адбыцца неўзабаве.

Але ў Польшчы калі і плануюцца змены ў заканадаўства адносна алкаголю, то гэта звычайна забарона на яго продаж уначы на запраўках.

Такія забароны, як у Літве і Латвіі, уводзяцца толькі мясцовымі ўладамі ў некаторых раёнах ці буйных гарадах, такіх як Кракаў, Катавіцэ, Гданьск, Вроцлаў або турыстычны Закапанэ.

“Гэта даўно вядомая практыка, і яна ў асноўным станоўчая, калі мы кажам пра абмежаванне гадзін і пунктаў продажу ці ўзросту. Гэта ўсё меры, якія працуюць, але, як правіла, даюць вынікі на доўгіх дыстанцыях”, — падсумоўвае Уладзімір Пікірэня.

Спробы забараніць начны продаж алкаголю былі і ў Беларусі. Аднак гэтае абмежаванне праіснавала адзін дзень дзякуючы ўмяшанню самога Лукашэнкі. У 2018 годзе з ініцыятывы медыкаў і міліцыі ўлады ўвялі абмежаванне на продаж алкаголю ў перыяд з 23:00 да 07:00.

У Адміністрацыі Лукашэнкі тады заявілі, што, паводле ягоных перакананняў, змагацца з п’янствам і алкагалізмам трэба не такімі аднабаковымі забаронамі.

Таму дагэтуль адзіныя абмежаванні ў куплі алкаголю, якія існуюць у Беларусі, звязаныя з правядзеннем школьных “апошніх званкоў” і выпускных або ва ўрачыстыя Дні цвярозасці.

Паводле звестак Сусветнай арганізацыі аховы здароўя за 2020 год, у сярэднім беларус спажываў 11,6 літра алкаголю ў год. Гэта восьмае месца з канца ў параўнанні з іншымі краінамі свету.

Калі казаць пра густы, то беларуская статыстыка кажа, што ў параўнанні з мінулым годам беларусы пачалі менш спажываць гарэлкі, але аддаюць перавагу іншым алкагольным напоям.

Да прыкладу, за першыя тры месяцы 2024 года продажы каньяку і брэндзі выраслі на 8,7% у параўнанні з тым жа перыядам мінулага года. Далей ідуць ігрыстыя віны (5,4%), лікёры (3,3%) і піва (1,9%).

Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.

Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.