Жыхар Данецка: шахцёры ідуць у “апалчэнне”, каб зброяй здабываць сабе хлеб

Цалкам размову з Яўгенам Ясенавым можна паслухаць:

Людзі пастаянна жывуць у артылерыйскім фоне і на гэта ўжо ніхто нават не рэагуе

Еўрарадыё: Падзеі на Данбасе і канкрэтна ў Данецку змусілі вас некалькі месяцаў таму пакінуць горад, ці былі вы там з таго часу, сітуацыю ў горадзе адсочваеце?

Яўген Ясенаў: Я хоць і з’ехаў, але там застаюцца мае сваякі і знаёмыя — сазвоньваемся з імі штодня. Сам быў у Данецку на пачатку кастрычніка і таму сітуацыю ведаю выдатна. Тым больш, што мая кватэра знаходзіцца ў адным з самых “гарачых” раёнаў Данецка – “Октябрьские Шахты”, які стаў вядомы ў сувязі з баямі за Данецкі аэрапорт. І мае суседзі, мае сябры пастаянна мне дакладаюць, што там творыцца. Што адбываецца ў аэрапорце, я вам, безумоўна, не раскажу, а вось у якіх умовах там жывуць людзі… Ноч, праведзеная ў кватэры падчас майго апошняга прыезду ў Данецк, дае добрае ўяўленне гэтага — калі ноччу пачынаюць дрыжаць сцены з-за таго, што кананада наблізілася. Людзі пастаянна жывуць у артылерыйскім фоне і на гэта ўжо ніхто нават не рэагуе. Але гэта днём, ноччу зусім іншае адчуванне: калі кананада ўзмацняецца і снарады падаюць побач з тваім домам. Асабліва псіхалагічна цяжка пераносяцца залпы з “Градаў”: лёгкае, не ўражваючае шыпенне залпу, а потым раптам пачынаюць выбухаць снарады па ўсім пасёлку — гэта ўражвае. Таму начамі людзі адседжваюцца ў ванных пакоях, у тамбурах, там, дзе няма вокнаў і куды не трапляюць аскепкі. І кожную раніцу, выходзячы з дома, людзі бачаць, што, там дом згарэў, а вакол ходзяць іх суседзі-пагарэльцы, там рынак пашкоджаны… Вось, у такай псіхалагічнай сітуацыі жывуць людзі, які трапілі ў эпіцэнтр гэтых падзей.

Да ўсяго, у мяне склалася ўражанне, што абодва бакі канфлікту робяць усё для таго, каб знішчыць інфраструктуру горада: рэгулярна псуюцца падстанцыі, водаправод, газаправод  пастаянна перабівае снарадамі. Камунальнікі данецкія працуюць проста гераічна — ўсё пастаянна наладжваюць і рамантуюць. Часам, некаторыя раёны па месяцы без святла сядзяць. А набліжаецца ацяпляльны сезон, камунальнікі ўжо было далі цяпло, але пасля чарговага абстрэлу яно зноў знікла. Інтэрнэту практычна няма і для журналістаў гэта вялікая праблема, знайсці месца, дзе можна нармальна папрацаваць.

Еўрарадыё: Сапраўды на пачатку ўсіх падзей на Данбасе увесь Данецк бегаў з расійскімі трыкалорамі і з жахам чакаў прыезду страшных львоўскіх бандэраўцаў?

Яўген Ясенаў: Людзі з трыкалорамі — так, хадзілі па вуліцах. Ажно некалькі тысяч чалавек. Але пагадзіцеся, у наш час арганізаваць выхад некалькі тысяч чалавек пад любымі лозунгамі ў любым месцы не праблема. Але масавых дэманстрацый у падтрымку расійскага трыкалора не было. І быць не магло: у Данецку спакойны і талерантны народ, які цяжка раскачаць на нейкія сацыяльныя дзеянні. Ён працавіты, але не схільны да сацыяльнага пратэсту. Пры гэтым падтрымка “рускай вясны” была на эмацыйным узроўні даволі моцная. І падчас рэферэндуму 11 траўня пераважная большасць выказала сваю падтрымку ДНР. І за “крымскі сцэнарый” на Данбасе сапраўды было даволі шмат народу.

Цяпер шахцёры запісваюцца ў “апалчэнне”, каб са зброяй у руках здабываць сабе хлеб

Еўрарадыё: Ці гатовыя яны былі ад самага пачатку змагацца за ДНР са зброяй у руках?

Яўген Ясенаў: Не, і калі б ім дакладна патлумачылі наступствы падтрымкі ДНР, то яны б за гэта не галасавалі — ніхто не хоча зла свайму дому. Але ўсе шчыра верылі, што і ў нас цалкам магчымае “дубляванне Крыма”. Калі б Украіна ўпёрлася і хоць нейкае супраціўленне аказала ў Крыму, то данчане падумалі б тройчы, перш, чым падтрымліваць ДНР. Але супраціўлення ў Крыме не было, у данчан нарадзіліся беспадстаўныя спадзяванні, якія, у выніку, прывялі да вялікай крыві і руйнавання горада.

Еўрарадыё: Вашы землякі сапраўды так моцна бандэраўцаў баяліся, што тыя прымусяць па-украінску гаварыць?

Яўген Ясенаў: Нечага такога яны і баяліся, ніхто не ведаў, у чым можа выявіцца бандэраўскі прэсінг, але ў тым, што ён будзе, не сумняваўся ніхто. У мяне шмат знаёмых, цалкам адэкватных людзей, ні ў якім разе не бандэраўцаў, якія стаялі на Майдане. Яны мне казалі:" — Як ты мог падумаць, што мы хочам зла Данбасу, як можаш нас у нейкім бандэраўстве абвінавачваць?! — Але ці ж на Майдане не гучалі антырасійскія, антыданбасскія заклікі, заклікі да расправы з іншадумцамі? — Гучалі, былі і на Майдане ідыёты, але такіх там быў 1% ад усіх!" Але менавіта заклікі гэтага 1% пачулі на Данбасе. І ніхто нам не патлумачыў, што на іх не варта звяртаць увагі. Затое расійскія СМІ падхапілі сказанае на Майдане тым 1%, нібыта гэта спецыяльна для іх і было сказана, і растыражавалі лозунгі на Данбасе. Так і ўзнік гэты страх, а Майдан на Данбасе ўспрынялі як гвалт над тым, што дазваляла Данецку нармальна існаваць — рэжым Януковіча тут успрымаўся як нейкі бар’ер, які стрымлівае нацыяналізм, не дае яму затапіць Данбас. Пры гэтым, Януковіча і ў нас не любілі, бо нічога добрага Данбасу ён не прынёс.

Да ўсяго, дзесьці з сярэдзіны траўня, калі пачалося “сепаратысцкае варушэнне”, кіеўскія ўлады амаль месяц нічога не рабілі і дазволілі сітуацыі дайсці да таго, што склаўся сапраўдны аплот супрацьдзеяння кіеўскай ўладзе ў асобе людзей, якія незаконна занялі мясцовую адміністрацыю і там сядзелі. Рэакцыі няма — і пачынаюць займацца іншыя дзяржаўныя будынкі. Была смешная сітуацыя: прыйшло паведамленне, што будынак абладміністрацыі замініраваны. Адтуль выйшлі ўсе, у тым ліку, і тэрарысты. Займайце сілавікі будынак і кантралюйце сітуацыю! Не, праз пэўны час сілавікі адтуль сыходзяць і туды зноў вяртаюцца тэрарысты. Як гэта пракаментаваць? Гэта падобна на “здачу” з нейкай мэтай. Я ўжо не кажу пра тое, што ліквідаваць групу тэрарыстаў, якія са зброяй у руках занялі дзяржбудынак, нармальная спецслужба магла з дапамогай адной аперацыі. У мяне ёсць упэўненасць, што ўсім было неабходна, каб гэтая сітуацыя зайшла дастаткова глыбока. Навошта, пытанне іншае…

Еўрарадыё: Калі, па вашых словах, вашы землякі не гарэлі жаданнем браць у рукі зброю, то хто цяпер ваюе ў так званай “арміі ДНР”?

Яўген Ясенаў: Мы гаварылі пра настроі ў траўні. Але з таго часу шмат змянілася. І найперш — сацыяльная перспектыва. Шахцёры бачаць, што іх галіна цалкам забітая і наўрад ці ўжо адновіцца. І цяпер яны запісваюцца ў “апалчэнне”, каб са зброяй у руках здабываць сабе хлеб. Плюс — людзі, якія заўжды былі сацыяльна маргінальнымі і заўжды мелі схільнасць да такой дзейнасці. А ёсць і такія, як сын майго сябра: ён за свае 23 гады жыцця змяніў каля 20 месцаў працы і не заўжды гэта адбывалася па яго віне — фірмы закрываліся і працоўныя месцы скасоўваліся. У выніку, яшчэ ў красавіку ён запісаўся ў “апалчэнне ДНР”, тады гэта была проста ахова Данецкай абладміністрацыі без пагрозы нейкіх баявых дзеянняў. Потым яму прапанавалі за добрыя грошы пайсці ў сур’ёзнае ваеннае фарміраванне і прайсці падрыхтоўку на снайпера. Ён пагадзіўся — так чалавек вырашыў сваё сацыяльнае пытанне. Такіх людзей шмат, цяпер тых, хто гатовы ўзяць у рукі зброю, значна больш, чым было ў траўні.

Еўрарадыё: Фактар “адпомшчу ўкропам, якія разбамбілі мой дом” прысутнічае?

Яўген Ясенаў: Безумоўна. Бо людзі лічаць, што абстрэльваюць жылыя раёны выключна “ўкропы”. Нягледзячы на тое, што даказаць гэта немагчыма, як немагчыма даказаць і адваротнае — што іх спецыяльна абстрэльваюць “апалчэнцы”. І нягледзячы на тое, што міжнародныя эксперты заявілі: робяць гэта і тыя, і другія. Але масавая свядомасць Данецка схільная вінаваціць у гэтым найперш “укропаў”. А потым злосць і крыўда штурхаюць людзей у “апалчэнне”. І шчыра скажу, трэба было моцна пастарацца, каб прымусіць данчан узяць у рукі зброю — яны нашмат менш на гэта здольныя, чым жыхары астатніх рэгіёнаў Украіны.

Еўрарадыё: Вы не сепаратыст, але і не апантаны патрыёт Украіны, як вас паслухаць. Хто ж вы?

Яўген Ясенаў: Найперш, я — пацыфіст. Па другое, я за Данецк, я супраць вайны і за любое вырашэнне праблемы Данецка, якое пойдзе яму на карысць. Не хачу сказаць, што нам было дрэнна ў складзе Украіны, але з іншага боку, я адчуваю сімпатыю да рускай культуры і “рускага міра”. Я разумею ўнікальнасць Данбаса, які знаходзіцца на разломе дзвюх культур, і таму я не магу сказаць, што я за Кіеў ці за ДНР — я супраць і тых, і тых. Бо і тыя і іншыя ваююць, і па іх віне гінуць данецкія людзі. Я люблю Украіну, але мне не падабаюцца сённяшнія ўлады: я быў супраць Майдана, як супраць любога гвалту, у выніку якога гінуць людзі, і я супраць новай улады не таму, што яна прыйшла дзякуючы Майдану, а таму, што мы маем наступствы такія вось. Але я супраць і ДНР. Мне не падабаецца тое, што яны менш за ўсё думаюць пра тое, каб зберагчы людзей ад наступстваў сённяшняй сітуацыі. Таму мая пазіцыя такая вось, “двурушніцкая”.

Еўрарадыё: Тады адкажыце, чый Крым?

Яўген Ясенаў: Я не жыў у Крыме і мне цяжка сказаць, да якой ступені былі фальсіфікаваныя вынікі рэферэндуму — няхай Крым разбіраецца са сваёй праблемай сам. Няхай Расія і Украіна думаюць над тым, чый Крым, мяне гэта хвалюе ў меншай ступені, чым праблема Данбаса.

Людзей не з данецкай прапіскай могуць зняць з аўтобуса і павесці ў невядомым накірунку

Еўрарадыё: Вернемся да штодзённага жыцця Данецка: ці працуюць там школы і садкі, паліклінікі?

Яўген Ясенаў: Усё гэта працуе пад пастаяннай пагрозай артабстрэлу і з улікам гэтага. Нават у мікрараёнах, якія абстрэльваюцца, працуюць і паліклінікі, і школы. У маім раёне наша бальніца працягвае працаваць, хоць у яе ўжо траплялі снарады. Навучальны год пачаўся 1 кастрычніка, як і заяўлялі ДНР. Праўда, гэта была нікому не патрэбная паказуха, бо ў адну са школ прадказальна патрапіла некалькі снарадаў і загінулі людзі. На шчасце, не дзеці, але ўсё адно. Сацыяльна-камунальная сфера ў горадзе працуе, але вельмі часта гэта звязана з вялікай рызыкай і грандыёзнымі праблемамі.

Еўрарадыё: Пенсіі людзі атрымліваюць? І хто іх выплачвае?

Яўген Ясенаў: Пенсіі людзі атрымлівалі да верасня і выплачвала іх Украіна — пакуль працаваў Ашчадбанк. Потым ім прапанавалі атрымаць карткі і атрымліваць грошы на іх, бо атрыманне наяўных у Данецку рабілася ўсё больш небяспечнай справай. Потым усе аддзяленні Ашчадбанка закрыліся і Украіна заявіла, што выдаваць пенсіі на тэрыторыі ДНР і ЛНР яна адмаўляецца. Людзям, якія хацелі па-ранейшаму атрымліваць пенсіі ад Украіны прапанавалася выехаць на “ўкраінскія” тэрыторыі, перааформіцца і штомесяц прыязджаць туды для атрымання грошай. Шмат для каго гэта фізічна немагчыма і таму з’явіліся людзі, якія прапаноўвалі за пэўнае ўзнагароджанне з’ездзіць і аформіць людзям картку, на якую яны будуць атрымліваць грошы. Што атрымаецца — невядома, бо гэтая схема пачне працаваць з лістапада. ДНР таксама абяцае нешта плаціць і нібыта нават ужо невялікай групе пенсіянераў нешта выплацілі. Тут таксама не вядома, што будзе: ДНР заявіла пра стварэнне свайго банка, але якія фонды будзе фарміраваць гэты “Нацбанк” цалкам не зразумела. І таму ўся “дэнээраўская” сацыяльная палітыка правісае. Абяцае ДНР і заробкі бюджэтнікам у блізкім да ўзроўню жыцця аб’ёме. І, напэўна, будзе іх выплачваць, але, як, калі і адкуль будуць з’яўляцца гэтыя грошы, незразумела. Што будзе з фінансавай сферай ДНР — туман, тут увогуле абяцаюць мульцівалютную зону зрабіць. Напружаннез атрыманнем грошай у бюджэтнікаў і пенсіянераў моцнае, але яна яшчэ не перарасла ў катастрофу. Хаця, часам балансуе на мяжы гэтага.

Еўрарадыё: І вінаваты Кіеў, які не выплачвае грошы своечасова?

Яўген Ясенаў: Часцей за ўсё, менавіта так. Хаця, пашыраецца і іншы настрой: не важна, хто вінаваты, хай сыдуць усе і каб можна было нармальна жыць далей.

Еўрарадыё: А што з прадуктамі?

Яўген Ясенаў: Голаду няма. Працуюць крамы і можна купіць усё самае неабходнае: асартымент не такі шырокі, як да вайны, але… Праўда, ужо былі выпадкі, калі сярод дня — хлоп — і пасярод гандлёвага зала падае снарад. Перыядычна падвозяць “гуманітарку” — то ад Рэната Ахметава, то яшчэ адкуль для самых неабароненых слаёў насельніцтва. Вось, мая цёця-пенсіянерка такую дапамогу рэгулярна атрымлівае. У Данецку цяпер больш пытанне наконт холаду стаіць, чым пра голад.

Еўрарадыё: Вы ездзілі ў Данецк проста, каб праверыць сваю кватэру — праехаць туды так лёгка?

Яўген Ясенаў: З Кіева ў Данецк можна трапіць на звычайным рэйсавым аўтобусе. Праўда, цяпер яны ездзяць не па тым маршруце, які ў іх быў у мірны час — едуць у аб’езд, па дарогах, якія не прастрэльваюцца. Усе блок-пасты яны праходзяць нармальна: людзі, якія стаяць на блок-пастах у курсе, што ёсць рэгулярны маршрут з Кіева. На блок-пастах не ўзнікае ніякіх праблем у людзей з данецкай прапіскай. Адзінае, ім могуць паспрабаваць націснуць на свядомасць: “Данчанін, а не бароніш свой горад, мы ў апалчэнні, а ты за нашымі спінамі”. А вось людзей не з данецкай прапіскай могуць лёгка зняць з аўтобуса і павесці ў невядомым накірунку. І што там з імі далей адбываецца, гэта пытанне другое. На вуліцах горада… пуставата. Асабліва цяжкае ўражанне ад зачыненых крам, банкаў. Транспарту на вуліцах значна менш — людзі баяцца, што машыну могуць банальна “аджаць” ці проста берагуць ад куль і снарадаў. Людзей на вуліцах няшмат. Выпадкі нематываванага затрымання людзей проста на вуліцы бывалі, але не магу сказаць, што гэта сістэма. І класіфікаваць гэта складана, бо ў Данецку дзейнічае апроч больш-менш рэгулярных фарміраванняў ДНР яшчэ мноства груповак, якія не кантралююцца — ад крымінальнікаў да дыверсійных груп, якія таксама могуць зрабіць нешта такое.

Абстаноўка ў Данецку напружаная, важна ні на хвіліну не расслабляцца, разумець законы гэтага часу. Але… жыць можна, як кажуць людзі, якія засталіся ў Данецку, ну, і жывуць. Па-свойму.

Еўрарадыё: Што мясцовыя кажуць пра расійскія войскі, яны там ёсць?

Яўген Ясенаў: Вядома, рускіх там бачылі. Але што такое расійскія войскі? Гэта рэгулярныя часткі, які адпаведна і дзейнічаюць: некуды заходзяць, базуюцца, і такога ў Данецку не бачыў ніхто. А вось расійскія ваенныя там ёсць і гэтага ніхто не адмаўляе. Іншая справа, бакі разыходзяцца ў трактоўцы таго, як гэтыя ваенныя туды трапілі — ці яны туды прыехалі падчас адпачынку, ці гэта адмыслова накіраваныя “зялёныя чалавечкі”.

      Дзеці ўцекачоў з Данбаса павінны вучыць беларускую мову

Еўрарадыё: Ці шмат жыхароў Данецка з’ехалі ў іншыя мясціны, і куды найбольш едуць?

Яўген Ясенаў: Па звестках, з мільённага горада з’ехала прыблізна 300-350 тысяч. Едуць найперш у бліжэйшыя вобласці — Днепрапятроўскую, Харкаўскую, Запарожскую ды ў Кіеў. Я, да прыкладу, паехаў у Кіеў, але не таму, што там нейкія палітычныя ці патрыятычныя матывы былі, а проста таму, што мая праца ў Данецку “памерла”, а ў Кіеве мне знайшлася добрая праца — чыста эканамічнае рашэнне.

Еўрарадыё: Хто ж тады “масава” едзе ў Расію?!

Яўген Ясенаў: Едуць і ў Расію, але якія гэта лічбы, я вам сказаць не магу. З маіх знаёмых толькі некалькі чалавек паехалі ў тым накірунку.

Еўрарадыё: Едуць з Украіны людзі і ў Беларусь. Ёсць меркаванне, што гэта “носьбіты вірусу ідэі рускага міра”. Нам варта іх асцерагацца?

Яўген Ясенаў: Я на канкрэтным прыкладзе. Мая добрая знаёмая некалькі месяцаў таму выехала з Данецка ў Кіеў, бо зразумела, што з тым мірам, які ёй прапануе ДНР, ёй немагчыма суіснаваць. Яна паехала ў Кіеў, спадзеючыся знайсці там спакойную альтэрнатыву. Але пажыўшы два месяцы альтэрнатывы яна не знайшла: тое, што прапануе Кіеў са сваёй сённяшняй прапагандай і ідэалогіяй, з тым псіхалагічным настроем, што там цяпер існуе, ёй таксама апынулася жыць немагчыма. У межах Украіны яна не здолела знайсці таго кутка, дзе ёй было б нармальна і камфортна. У выніку яна апынулася ў Мінску і тут ёй вельмі падабаецца: спакойна, добразычлівыя людзі, рускамоўны асяродак, Мінск, як яна лічыць, вельмі падобны да Данецка. Вось прыклад чалавека, які сюды трапіў, зразумелыя яго матывы. У тым, што яна з’яўляецца пагрозай для беларускай культуры, нечага яшчэ вельмі сумняваюся. Можа, яна і спрацуе як “шостая калона” сама таго не разумеючы, але намеру такога ў яе ад пачатку няма.

Еўрарадыё: Ці трэба, каб гэтыя людзі, іх дзеці ў школе, вучылі беларускую мову? Бо вядома, што яны пішуць заявы на падставе свайго статуса бежанца з просьбай вызваліць дзяцей ад вывучэння мовы…

Яўген Ясенаў: Я супраць гвалту ў моўным пытанні. Калі беларуская мова будзе ім у жыцці неабходная — вывучаць. Што да дзяцей, то калі гэтыя ўкраінцы хочуць застацца ў Беларусі, а не проста перачакаць тут пэўны час, то не будзе лішнім, каб іх дзеці ведалі беларускую мову. Я ад таго, што вывучыў ў школе ўкраінскую мову, не толькі нічога не згубіў, а шмат набыў у культурным сэнсе. Таму, лічу, дзеці мову вучыць павінны. А вось яны самі… Я лічу, што беларуская мова павінна стаць да такой ступені значнай у штодзённым жыцці, што ўсім, хто жыве тут, стала б патрэбным яе вывучыць.

Еўрарадыё: Ці спадзеяцеся вы вярнуцца ў Данецк, у сваю кватэру?

Яўген Ясенаў: Як толькі з’явіцца такая магчымасць, то я гэта зраблю. Але зноў жа, трэба разумець, што ёсць праца, а гэта ў нашым жыцці, на жаль, заўжды важна. Калі мне давядзецца знаходзіцца ў Кіеве па працы, то я гэта буду гэта рабіць і далей — пасля таго, як вайна завершыцца. Але рана ці позна я спадзяюся вярнуцца ў родны горад.

Еўрарадыё: Нават у тым выпадку, калі там застанецца ўлада так званай ДНР?

Яўген Ясенаў: Так. Бо для мяне мой горад больш важны, чым краіна. У мяне ёсць дакладная сістэма каштоўнасцяў: на першым месцы сям’я, на другім — горад, на трэцім — краіна. Краіна — гэта абстракцыя. Тут могуць быць розныя людзі: быў Януковіч, быў Юшчанка, быў Кучма і гэта тры зусім розныя краіны. А я павінен трымацца нечага больш стабільнага. Сям’я — гэта тое, што мне дорага і што ніколі не падвядзе, горад — тут мне таксама зразумела, што гэта такое. Такой сістэмы каштоўнасцяў я і буду трымацца. 

Фота: Змітра Лукашука