Жонка ўкраінскага вайскоўца: "Бачу — кроў. Ён кажа: "Іра, у мяне няма нагі"

Жнівень 2022 года. З пачатку поўнамаштабнай вайны прайшло паўгода, з дня вяселля Іры і Сашы — роўна год. Усе гэтыя месяцы муж не бываў дома даўжэй за адзін дзень. Саша ваяваў пад Бахмутам, Іра чакала ў Дняпры. Вельмі хацела, каб ён прыехаў на іх першую гадавіну. Але ў той дзень Саша наступіў на міну.

З моманту выбуху прайшло больш за год. Саша ўжо накручвае кіламетры на бегавой дарожцы са спартыўным пратэзам. Іра ўвесь час побач. Яна заўсёды кажа "мы". "Мы" ляжалі ў бальніцы, "мы" шукалі праграму пратэзавання, "нам" паставілі пратэз.

— Якія адчуванні ад пратэза? Ну ўявіце, што вы заўсёды ездзілі на "Аўдзі", а потым пераселі на" Жыгулі", — кажа Саша. — А астатняе спытайце ў жонкі, яна ўсё ведае.

“Потым гляджу — кроў на прасціне. Дакранаюся. Ён кажа: Іра, у мяне няма нагі”

— Я яго ў той дзень так чакала, так чакала... А тут замест Сашы ў дом заходзіць тата. І на ім твару няма. Кажа: Іра, паехалі да Сашы. Я яму: куды, у Бахмут?

Сашу ў гэты час везлі на хуткай у рэанімацыю. Ён наступіў на "пялёстак" — супрацьпяхотную міну.

— Мяне пусцілі да яго толькі калі з аперацыйнай перавялі ў палату. Памятаю: заходжу, бачу фінгал, твар сіні, увесь падрапаны, пабіты. Думаю — дзякуй Богу, што жывы і цэлы. Заўважыла ж, што хлопцы ў палаце ляжаць без рук і без ног.

Потым гляджу — кроў на прасцінах. Дакранаюся. Ён кажа: Іра, у мяне няма нагі. Мяне саму ўсю трэсла, але я адразу сказала: нічога страшнага, мы паставім табе круты спартыўны пратэз!

Ён жа пасля выбуху перш за ўсё падумаў: "Як я цяпер буду бегаць?"Проста ў Сашы тата фізкультуру вёў, а брат — футбаліст. Уся сям'я спартоўцаў. І ён таксама так хацеў бегаць, так хацеў на марафоны... Таму цяпер стараецца хутчэй зрабіць спартыўны пратэз, каб пачаць трэніравацца. Спадзяюся, ён яшчэ і ў Паралімпійскіх гульнях паўдзельнічае!

Аляксандр ужо ўпэўнена трымаецца на пратэзе — першы ён атрымаў у ЗША па праграме Protez Foundation. А цяпер, навучыўшыся хадзіць, ён навучыцца і бегаць. Для гэтага Саша і Іра прыехалі ў закарпацкі горад, дзе працуе філіял амерыканскай клінікі.

“Робім ад душы, як для родных людзей”

Protez Foundation — платформа, якая забяспечвае пратэзаванне і рэабілітацыю людзям, якія страцілі на вайне рукі і ногі. Фонд заснавалі ўкраінскі доктар-пратэзіст Якаў Градзінар і бізнесовец Юрый Арашыдзэ.

— Калі пачалася вайна, абодва — і Якаў, і Юра — думалі, як дапамагчы Украіне, — кажа доктар-артапед Пётр Градзінар.

У праграму бяруць усіх, хто пацярпеў у вайне пасля 24 лютага 2022 года. І цывільных, і вайскоўцаў. У першую чаргу — дзяцей. Кожны, каму патрэбная дапамога, можа запоўніць анкету на сайце Protez Foundation.

Цяпер у чарзе на пратэзаванне толькі па гэтай праграме — каля 1,3 тысячы чалавек. Кожны дзень гэтая чарга расце. І каб хутчэй ставіць людзей на ногі, і для таго, каб па абслугоўванне пратэзаў не даводзілася лётаць за акіян, філіял клінікі адкрылі ва ўкраінскім Закарпацці.

— З Божай дапамогай спраўляемся. І пакуль ёсць сілы, пакуль ёсць магчымасці — мы будзем дапамагаць.

Цяпер у ЗША будзем адпраўляць толькі складаных пацыентаў — з ампутацыяй вышэй за калена, з экзартыкуляцыяй ніжняй канечнасці — то-бок у сітуацыях, калі часткова адсутнічае таз. А таксама пацыентаў з ампутацыяй рук — і ніжэй, і вышэй за локаць.

Для ўдзельнікаў праграмы Protez Foundation усё бясплатна. Пратэзаванне, пражыванне — усё. Калі трэба паехаць менавіта ў амерыканскую клініку, то праграма пакрывае і пералёт у ЗША.

— Мы гэта робім ад душы, як для родных людзей. Таму што кожны чалавек, які атрымаў раненне, які страціў ніжнюю або верхнюю канечнасць, заслужыў, каб мы дапамаглі яму адаптавацца і працягваць жыць у гэтым свеце паўнавартасным жыццём.

“Бэтмен”

— У першыя месяцы... Ой, дзе я толькі не спала, — Іра ўспамінае час, калі ездзіла за Сашам з бальніцы ў бальніцу. Цяпер яны жывуць у Закарпацці. У іх адзін на дваіх графік: сняданак, потым заняткі ў пратэзным цэнтры. Калі ў горад прыязджаў Якаў, у цэнтры сядзелі да гадзіны ночы — падганялі пратэз.

На сценах тут — фатаграфіі тых, хто ўжо стаў на ногі ці абняў новай рукой дзіця. Уздоўж сцен выстаўленыя распісаныя і размаляваныя чашы, падобныя да кубкаў — гэта куксапрыёмнікі. Да іх мацуецца нага і ступня. "Still standing" ("Выстаяў") — напісана на адной чашы. На другой — сцяг Украіны і надпіс "Азоў".

Адзін з першых, каго адправілі пратэзавацца ў закарпацкую клініку — маёр УСУ Аляксандр Міхаў. Мы падрабязна расказвалі яго гісторыю тут. Свой пастаянны пратэз Саша таксама кастамізуе — распіша пад "Бэтмена".

— Таму што гэта адзіны супергерой, у якога няма суперсілы, — а ён усё роўна ратуе горад, — тлумачыць Саша.

Калі сама ступня можа служыць да 15 гадоў, то гэты куксапрыёмнік — усяго каля трох. А першы час яго трэба будзе мяняць яшчэ часцей — два гады кукса фармуецца, памяншаецца, і "чаша" хутка становіцца завялікая.

— Мы, на шчасце, можам дазволіць сабе памяняць куксапрыёмнік у любы момант, таму што не шкадуем на гэта грошай. Мы не скажам чалавеку: "Чакай, мучайся і прыходзь праз год", — кажа Пётр Градзінар. — А калі кукса спыняецца, пацыент і сам скажа: мне да вас больш ісці не трэба.

Пратэзаванне можна пачынаць ужо праз тры тыдні пасля таго, як дактары знялі швы. Чым раней пачне фармавацца кукса, чым хутчэй чалавек прывыкне да пратэза — тым лепш.

І калі паранены ўпершыню за некалькі месяцаў нарэшце ўстае на другую нагу, гэта пераўзыходзіць яго чаканні, кажа тэхнік-пратэзіст-артэзіст Юрый Фаменка.

— Людзі думаюць, што пратэз будзе малаактыўны, што прынясе ім кучу дыскамфорту... а насамрэч добра зроблены пратэз — гэта хоць і не свая нага, але гэта на парадак больш за тое, што чалавек чакае.

У цэнтры хлопцаў вучаць, як даглядаць пратэз. Бо нават пераабуцца няпроста — пад новую падэшву або абцас трэба ўмець адрэгуляваць пратэз.

— Ты мусіш умець рабіць гэта сам, каб табе заўсёды было камфортна хадзіць і бегаць. Мы супраць саўдэпаўскай практыкі, калі чалавек прыходзіць у пратэзны цэнтр па наладкі, — кажа Пётр Пятровіч. — А даглядаць свой пратэз трэба гэтак жа рэгулярна, як мяняеш аліву ў машыне, як заліваеш вадкасць для абмывання шкла. Я вучу: вы павінныя свой пратэз берагчы, вы павінныя адразу патэлефанаваць, калі з'явілася праблема. Будзеце ўважліва ставіцца да пратэза — ён будзе служыць доўга.

За куксай таксама трэба сачыць: яна можа павялічыцца ад занадта салёнай ежы або занадта гарачага душа. Рэабілітолагі ў цэнтры кажуць, што алкаголь і сауна цяпер пад забаронай.

— А шмат абмежаванняў? Чаго яшчэ нельга? — пытаем.

Хлопцы замест адказу клічуць мяне пайсці з імі ў горы — у грыбы (у той дзень яны пройдуць па горах тры кіламетры). А рэабілітолаг Алена дзве раніцы запар запрашае далучыцца да агульнай зарадкі. Але я прызнаюся, што і з дзвюма нагамі не прастаю ў планцы столькі, колькі Саша — з пратэзам.

— У нас ёсць хлопцы, якія з пратэзам вяртаюцца на службу. Нават тыя, у каго нага ампутаваная вышэй за калена. Яны ведаюць, што і ў ролі інструктараў могуць зрабіць многае для таго, каб нашая вайна хутчэй скончылася, — кажа Пётр Градзінар. — Так што адказ на вашае пытанне такі: чалавек, які хоча жыць, будаваць сям'ю, дапамагаць сям'і, атрымае такі пратэз, з якім не будзе адчуваць сябе адчужаным ад грамадства.

Мы не кажам, што нашае пратэзаванне дасканалае, што яно найлепшае ў свеце. Але амерыканскія пратэзныя клінікі ўжо прайшлі праз рэформы, якія пакуль не правялі многія іншыя. І мы хочам расці і далей, хочам рабіць сваю справу яшчэ лепш.

“Бабуля плакала: унучак, што я магу для цябе зрабіць?”

— Я так ганаруся ім, ганаруся, што ў яго ўсё атрымліваецца. Саша ўдзельнічаў у "Гульнях нязломных", якія праводзіліся сярод параненых. Па плаванні заняў другое месца, і трэцяе месца ў веславанні, — расказвае Іра.

Іх сям'і дапамагала шмат людзей. Сашаў найлепшы сябар — марафонец, ён дапамог арганізаваць збор грошай. Потым хлопцы пазнаёміліся з трэнеркай з Кіева — дзякуючы ёй Саша займаўся ў спартзале. Іншы трэнер узяў яго на плаванне.

— А былі ў бальніцы хлопцы, якім няма каму было дапамагчы. З намі ў палаце ляжаў хлопчык без ног. Я чула, як яму тэлефанавала бабуля, плакала: унучак, я далёка, што я магу для цябе зрабіць? Бабуля старэнькая, прыехаць не можа — а бацькоў у яго няма.

У чарзе ў Protez Foundation стаяць сотні чалавек. Калі вы хочаце дапамагчы ім вярнуцца да звычайнага жыцця — заданаціць з Украіны можна тут.

Калі вы знаходзіцеся ў ЕС і хочаце дапамагчы фонду — напішыце нам у рэдакцыю на адрас [email protected] або ў тэлеграм: @euroradio_minsk.