Навошта Беларусі аналітыка?
Віталь Сіліцкі пра аналітыку па-беларуску: "Тут параіць, як “скрестить коня и трепетную лань”, не хопіць
ніякіх мазгоў і ніякага ўмення. І мне проста вельмі шкада чыноўнікаў,
якім даводзіцца працаваць у гэтых умовах..."
Палітолаг Віталь Сіліцкі гаворыць пра тое, хто замаўляе аналітыку ў Беларусі, пра яе адметныя рысы і магчымую будучыню.
Што такое аналітыка ў Беларусі, па-беларуску? Ці ёсць у яе нейкія адметныя рысы?
Звычайна пад самім тэрмінам “аналітык” разумеецца чалавек, які спрабуе абмяркоўваць, мысліць над нейкімі надзённымі праблемамі жыцця і прапаноўваць нейкія рашэнні тым, каго гэтыя рашэнні датычацца.
Тое, што ў нас звычайна называецца аналітыкай — гэта яшчэ называецца такім тэрмінам, які нават не перакладаецца на беларускую ці рускую мову — гэта “public policy”, альбо “публічная палітыка”. Тым займаюцца людзі, якіх звычайна лічаць аналітыкамі.
На жаль, у нас шмат нейкай абстрактнай мазгавой дзейнасці, не вельмі шмат “public policy”. Не вельмі шмат таго, што менавіта звязана з тымі людзьмі, якія прымаюць рашэнні. І людзі, якія прымаюць рашэнні, не заўжды звязаныя з тымі людзьмі, на якіх гэтыя рашэнні ўплываюць. А людзі, якія ўмеюць мысліць мазгамі, не звязаныя ні з тымі, ні з іншымі. Таму яны жывуць кожны ў сваім асяродку.
Ці можаце ўзгадаць, нейкія пазітыўныя выпадкі ў Беларусі, калі аналітыкі здолелі паўплываць на прыняцце рашэнняў, калі дыскусіі выклікалі пэўныя змены?
У сувязі з тым, што мы жывем у тых умовах, у якіх мы жывем, у нас не хапае самога такога феномена, як публічныя дэбаты, публічныя дыскусіі. У нас не хапае публічнасці, прасторы, дзе можна было б гэта абмяркоўваць, дзе можна было б збірацца і г.д. І нават стварэнне гэтай публічнай прасторы пераследваецца артыкуламі крымінальнага кодэксу.
Таму нашая аналітыка існуе ў такой форме, калі “один русский поэт истину царям с улыбкой говорил”. Ведаеце, у нас не заўжды атрымліваецца казаць “истину царям с улыбкой”. Час ад часу “ісціну” кажуць “з усмешкай” партыйным дзеячам ці лідэрам, ад якіх мала што залежыць. Іншыя кажуць “з усмешкай” донарам, ад якіх залежыць лёс партыйных дзеячаў, і г.д.
Рэч у тым, што для таго, каб чалавеку незалежнай прафесіі працаваць з тымі, хто прымае рашэнні, трэба працаваць сёння з уладай. Гэта шмат для каго стварае маральныя перашкоды, шмат для каго стварае праблемы чыста тэхнічнага, прыкладнога характару. Таму што, каб сапраўды працаваць з тымі, хто насамрэч прымае рашэнні, патрэбныя не толькі абстрактныя веды аб нейкіх глабальных працэсах, але і вельмі спецыфічныя веданні пэўных прадметаў, пэўных эканамічных сектароў і г.д. Яшчэ адна перашкода — гэта існаванне пэўных камунікацыйных бар’ераў, у тым ліку і адміністрацыйных.
Дыялог паміж тымі, хто ўмее думаць і хто прымае рашэнні, ён у нас не ідзе наўпрост, ён хутчэй ідзе праз нейкіх пасярэднікаў ці праз нейкія нефармальныя каналы камунікацыі.
Прыклад таго, як гэты дыялог можа ісці... Параўнайце сённяшнія 52 пункты праграмы ўрада па лібералізацыі з праграмамі, якія пісала дэмакратычная апазіцыя на працягу 10-12 год. Параўнайце з некаторымі главамі нашага зборніку “Беларусь. Сцэнарыі. Рэформы”, які мы выпусцілі пяць з паловай год таму. І вы пабачыце, што нефармальны дыялог ідзе.
Безумоўна, нефармальны дыялог ідзе. І незалежнае грамадства, незалежная у тым ліку аналітычная супольнасць сыграла пэўную ролю ў адукацыі нашых чыноўнікаў. У закідванні праз тую ж незалежную прэсу, праз іншыя пляцоўкі, дзе магчымы дыялог з імі, нейкіх ідэяў, дыскурсаў, якія праз некалькі год ужо робяцца труізмамі, ужо не падлягае сумненням.
Глядзіце: калі здарыўся гэты крызіс, то лібералізацыя стала фактычна афіцыйнай ідэалогіяй. Чаму? Таму што іншай ідэі проста не было, у іх не было нічога альтэрнатыўнага. Яны б вельмі хацелі, каб альтэрнатыва была, таму што лібералізацыя – гэта не іхняе.
Я проста ведаю, якая ішла аналітыка прыдворная, якая ішла да гэтага крызісу, калі ён толькі распачынаўся... Што вось, зараз становіцца кірдык, нам трэба трымацца за Расію, за іх рэсурсную базу. І ў нас усё будзе нармальна... Але, як бачыце, крызіс у Амерыцы найперш накрыў Расію.
Што тычыцца аналітыкі ўладаў... Ці ёсць ва ўлады свае штатныя аналітыкі і наколькі яны могуць быць вольнымі ў сваіх выказваннях?
Што значыць штатныя аналітыкі? У кожнай інстытуцыі — ці то ў Міністэрстве эканомікі, ці то ў Нацбанку, ці то ў іншых — ёсць свае эксперты. Яны займаюцца сваёй прафесійнай дзейнасцю, і, канечне, яны займаюцца таксама аналізам. Некаторыя з гэтых бюракратаў — яны сталі вельмі прафесійнымі. Скажам, нацбанкаўскія — вельмі добрыя. Мінэканомікі і Мінфінансаў — там ёсць пытанні, бо яны існуюць пад моцным палітычным прэсінгам. Але ж кіраўніцтвы некаторых здолелі дамагчыся большай ступені аўтаноміі. Пракаповічу гэта было лягчэй, чым міністрам, таму што ў яго ўсё ж такі асобны статус, ну і персанальнае ўменне размаўляць з Лукашэнкам... Там гэтая бюракратыя больш-менш аўтаномная. Іншыя — яны знаходзяцца пад больш сур’ёзным палітычным прэсам. І гэта накладвае абмежаванні.
Я размаўляў са спецыялістамі з розных галінаў. І калі кажаш пра ўдзел у нейкім публічным мерапрыемстве, выхад гэтых людзей у публічную прастору, то ў прыватнай гутарцы яны вам скажуць усё, што думаюць, а публічна яны будуць гаварыць усё правільна.
Ну, а наколькі ўлады могуць прыслухоўвацца да альтэрнатыўных меркаванняў? Ці могуць аналітыкі ўплываць на прыняцце рашэнняў?
Ну, вы бачыце, Макей – можа. Усё ж такі там, у кансультацыйнай радзе адміністрацыі прэзідэнта апазіцыі нашмат больш, чым у парламенце. Гэта даволі цырыманіяльныя крокі, хутчэй за ўсё такі піараўскі ход, але ж пры пэўным падыходзе менавіта такія рэчы, такія піараўскія хады з боку ўладаў трэба выкарыстоўваць для стварэння публічнай прасторы. Каб тыя пытанні, якія стаяць перад краінай, абмяркоўваліся не толькі паміж трыма асобамі ў дзяржаве.
Ці бывае так, што аналітыкі кажуць адно, але ўлады усё адно робяць па-іншаму?
Такое паўсюль. Таму што пра неабходнасць рынкавых рэформаў нашыя незалежныя аналітыкі казалі дзесяцігоддзямі. Нават больш. З гэтай пазіцыі, з гэтых лозунгаў і прапановаў улада доўгі час проста здзекавалася. І рабілі гэта наўмысна, кшталту “вось вы нам навязваеце гэта, а мы ідзем уласным шляхам”. Таму што для афіцыёзу — як для тых хто прымае рашэнні, так і для іх аналітычнай супольнасці — задача стаіць не толькі прымаць нейкія аптымальныя рашэнні, але яшчэ і прымаць такія рашэнні, якія паспрыяюць захаванню статус-кво ў краіне. Плюс – стварэнне нейкай міфалогіі. Справа не ў тым, што яны жывуць у нейкіх уласных міфах і таму памыляюцца... Міф – гэта іх палітычны інструмент. Яны мусяць іх ствараць.
Але навошта Беларусі такая аналітыка?
Ну, таму што ў кожным грамадстве павінна быць рэфлексія. Вось і ўсё. Трэба разумець, дзе мы знаходзімся і куды рухацца далей. Таму заўжды будуць з’яўляцца людзі, якія будуць спрабаваць думаць. Іншая справа, як іх будуць слухаць. Вось тут ужо могуць быць розныя варыянты.
Атрымліваецца, што прыкладное значэнне беларускай аналітыкі невялікае...
Ну, чаму? Яно павялічваецца, але ж існуюць пэўныя палітычныя абмежаванні на гэта. Рэч у тым, што зараз мы сутыкнуліся з даволі цікавай сітуацыяй. Калісьці ў нас праблема была ў тым, што з боку дзяржавы не было ніякага зацікаўленасці да пераменаў, да альтэрнатыўнай думкі. Яны бачылі, што сітуацыю яны кантралююць, нейкі эканамічны рост ёсць, заробкі падвышаем, усё ў нас нармальна... Навошта слухаць нейкія парады, навошта штосьці мяняць?
Зараз пачалася такая цікавая сітуацыя, што ўжо сама ўлада ініцыюе столькі зменаў, што незалежная супольнасць яшчэ, можа, і не гатовая адэкватна на іх рэагаваць і неяк рэфлексаваць, абмяркоўваць, крытыкаваць, прапаноўваць нейкія альтэрнатывы і г.д. Тут ужо атрымліваюцца больш цікавыя сюжэты, чым былі паўгода таму.
Ёсць аналітыка шырокая, якая ахоплівае шмат пытанняў, а ёсць вузкаспецыялізаваная...
Рэч у тым, што аналітыка, аналіз – гэта ўсяго толькі спосаб апрацоўкі дадзеных. Вось і ўсё. Ён не кажа вам, якія вы дадзеныя апрацоўваеце. Гэта спосаб працы з інфармацыяй. І таму не бывае аналітыка шырокага і вузкага. Гэта тэмы бываюць шырокія і вузкія.
А калі аналітык спецыялізуецца ў нейкай вельмі вузкай тэме?
Гэта завецца эксперт. Аналітык працуе з дадзенымі. Эксперт – гэта чалавек, які спецыялізуецца на пэўным накірунку. Вось гэта яго дзялянка, ён яе ведае ад і да. Аналітык – гэта такі чалавек, які валодае пэўнымі метадамі і на падставе пэўных дадзеных можа атрымліваць новыя дадзеныя. Ці правяраць іх, ці спраўджваць і прадукаваць нейкую новую інфармацыю.
У нас часцяком проста блытаюць гэтыя дзве сферы — аналітыка і экспертыза. Гэта не зусім тое ж самае. Гэтыя сферы перасякаюцца, але ж у сапраўдных, моцных фабрыках думак гэтыя сферы размяжоўваюцца. Аналітык — гэта чалавек больш шырокага профілю, які працуе над больш шырокім шэрагам праблемаў.
Хто замаўляе аналітыку ў Беларусі? Хто з’яўляецца заказчыкам?
Галоўны наш заказчык – гэта дзяржава. Але там ёсць абмежаванні на тэмы і нават на змест. Скажам, Міністэрства сельскай гаспадаркі можа замовіць нейкаму незалежнаму аналітыку паперу пра досвед рэформаў сельскай гаспадаркі ў іншых краінах. Але ставіцца, напрыклад, задача паказаць, што ў прынцыпе ў Беларусі тое ж самае, што і паўсюль. Праўда, гэта ўжо не аналітыка, а прафанацыя.
Ёсць пэўны попыт і ёсць пэўная цікавасць да працы незалежных аналітыкаў, асабліва ў сітуацыях грамадскай нявызначанасці. Ёсць пэўная зацікаўленасць рэфлексіяй над падзеямі, але ж гэта хутчэй попыт на публіцыстыку, які заўжды існуе з боку медыяў. А попыт на прапанову канкрэтных рашэнняў, ён сапраўды вельмі рэдка ўзнікае ў сітуацыях, калі ў афіцыйнай супольнасці не хапае нейкіх сваіх кампетэнцый ці проста ствараецца сітуацыя, калі сапраўды трэба мяняць палітыку. Гэта першае. Другое — тое, што існуе праблема плацежаздольнасці. Бо тыя, хто цікавіцца, не заўжды тыя, хто можа плаціць...
Часта ствараецца даволі абсурдная сітуацыя, калі попыт задавальняецца аплатай трэцяга боку. Ці то донар, ці то іншы замоўшчык. Даволі абсурдная сітуацыя, але яна зноў-такі звязаная з тым, што ў нас няма нармальнага працэсу прыняцця рашэнняў. І няма нармальнай публічнай прасторы, няма традыцыі, што такая дзейнасць павінна адэкватна аплочвацца
Куды мне можна звяртацца, калі я адчуваю ў сабе сілы і хачу займацца аналітыкай?
Каб сур’ёзна займацца гэтай дзейнасцю, вам будзе патрэбная сур’ёзная адукацыя, сур’ёзны далягляд і валоданне метадамі даследавання, збору і апрацоўкі дадзеных. Гэта можа быць добрая матэматычная адукацыя ці добрая гуманітарная адукацыя, ці эканамічная. Але ж сапраўдны аналітык працуе на сутыкненні некалькіх дысцыплінаў.
У прынцыпе, у нармальнай краіне, нармальным грамадстве, інфраструктура гэтай дзейнасці вельмі шырокая. Гэта і фабрыкі думак, і дзяржаўныя ўстановы, універсітэты, гэта карпарацыі. У нас гэты выбар вельмі абмежаваны, таму ў нас, на жаль, пад аналітыкай больш разумеецца публіцыстыка і эсэістыка. То бок, людзі прадукуюць тэксты, людзі не робяць даследаванні, не прадукуюць нейкіх новых дадзеных. Яны пішуць і мысляць... Вось гэта і ёсць крытыка. Без асэнсавання рэчаіснасці, без прадукавання новых дадзеных.
Вяртаючыся да прыкладаў... Калі паглядзець на аналітыку на захадзе — мабыць, там больш відавочна, як можа аналітыка паўплываць на прыняцце рашэнняў?
Тое, што ў нас кажуць аналітыка, там гэта называецца “public policy” — гэта інтэгральная частка грамадскага, палітычнага жыцця. У нас такога проста няма. “public policy” паўстае там, дзе ёсць публічная сфера, дзе ёсць прынцыпы і механізмы адказнасці дзяржавы, тых, хто прымае рашэнні, перад тымі, на каго гэтыя рашэнні ўплываюць. У нас гэтага пакуль што няма. Там без абмеркавання ў публічнай прасторы не прымаецца ніводнае рашэнне.
Ці можаце апісаць схему, якім чынам аналітыка можа ўплываць на прыняцце рашэння?
Усё пачынаецца з нейкай праблемнай сітуацыі. Абмяркоўваецца праблема, абмяркоўваюцца магчымыя яе наступствы і рызыка, з якімі сутыкаецца грамадства. Вызначаюцца тыя, на каго гэтая сітуацыя ўплывае. Абмяркоўваюцца магчымыя варыянты прыняцца рашэнняў, іхнія наступствы для тых ці іншых групаў, таму што рэдка бываюць рашэнні аб’ектыўна аптымальныя. Кожнае рашэнне цягне за сабой пэўны баланс. Хтосьці выйграе, а хтосьці прайграе ад таго ці іншага рашэння. Таму адбываецца пэўная барацьба групаў інтарэсаў вакол той пляцоўкі, дзе адбываецца прыняцце рашэння. Будзь то парламент, будзь то міністэрства і г.д. У нармальным грамадстве адбываюцца пэўныя публічныя кансультацыі.
Там, дзе гэтыя механізмы не спрацоўваюць, існуюць пэўныя механізмы зваротнай сувязі – тыя ж выбары, ці, скажам, пратэст.
Прыклады? Ну, прыняцце бюджэту, падатковая рэформа, рэформа аховы здароўя... Бываюць механізмы, дзе няма не толькі аптымальнага рашэння, але не можа быць кансэнсусу наконт таго, якое рашэнне можа быць аптымальным. Вось асабліва з гэтым крызісам... Вось гэта спроба стымулявання эканамічнага росту, выхаду з крызісу шляхам улівання трыльёну долараў у амерыканскую эканоміку. Гэтае рашэнне ўплывае не толькі на Амерыку, яно ўплывае на ўвесь свет. Але ж паміж эканамістамі няма кансэнсусу наконт таго, як спрацуе гэтая мера. І ці можна тушыць агонь бензінам. Гэта, на мой погляд, тое, што зараз адбываецца.
Тут ужо, калі няма кансэнсусу, рашэнні пераходзяць з галіны “policy” у чыста палітычныя. Тут ужо пытанне хутчэй палітычнага выжывання.
Мы як раз закранулі тэму крызісу... Цікава, ці становіцца роля аналітыкі і аналітыка больш важнай падчас крызісу?
Мяняецца публічная роля чалавека, які называе сябе аналітыкам. Яна робіцца больш відавочнай, таму што грамадства ў роспачы, грамадства сутыкаецца з чымсьці, чаго яно дагэтуль не ведала ці ўжо падзабыла. Сітуацыя нявызначанасці, у якой чалавек хвалюецца і за персанальнае жыццё, і за будучыню, і за лёс сваіх блізкіх. І трэба нейкае тлумачэнне таго, што адбываецца. Таму проста ўзрастае попыт на тлумачэнні. Праўда, гэтыя тлумачэнні могуць быць і крытыкай, могуць быць і публіцыстыкай, і чым заўгодна.
Ведаеце, цяжка меркаваць пра тое, чаго дагэтуль не ведаў. Адчыняеш кожны дзень аналітычныя зводкі сусветных інфармацыйных агенцтваў — і проста валасы становяцца дыбам. Разумееш, што чым больш ты даведваешся пра гэты крызіс, тым менш ты сапраўды разумееш. Гэта першае.
Другое, што няма такой чароўнай кніжыцы, дзе было б дакладна напісана, што адбываецца і як адбываецца. Асабліва калі мы кажам пра эканамічныя праблемы. Пра эканоміку жартуюць самі эканамісты, што гэта адзіная дысцыпліна, дзе можна атрымаць Нобелеўскую прэмію, даказваючы дыяметральна супрацьлеглыя рэчы. Таму чакаць нейкіх выратавальных рэцэптаў нават ад звышпрафесіяналаў не выпадае. Нават два нобелеўскіх лаўрэаты не могуць пагадзіцца пра элементарныя рэчы — дык што ўжо казаць пра нас, бедных мінскіх палітолагаў і сацыёлагаў ці філосафаў?
Трэцяе: ёсць пэўныя палітычныя абмежаванні, таму што любыя пазітыўныя прапановы фільтруюцца праз сіта прыарытэтаў, якія мае сама ўлада, хаця яна зараз і адкрытая для прапановаў як ніколі за апошнія 14 год. Бо яны таксама сутыкнуліся з чымсьці невядомым, што стварае для іх пагрозу. Але ж першымі, хто стварыў гэты попыт на інфармацыю, на нейкую рэфлексію, хутчэй на крытыку і рэфлексію, чым на аналітыку, я б сказаў — гэта былі, канечне, медыі. Таму што ім трэба тлумачыць людзям хоць неяк. Не важна — правільна, няправільна. Гэта гарачая тэма, яна папулярная, яна цікавая.
З пытаннямі практычных рашэнняў, там ужо нашмат больш складана. Таму што адкрытасць да новых прапановаў не адмяняе старых прыарытэтаў, якія мае ўлада. Скажам, у нас можа адначасова ставіцца задача па прыцягненні замежных інвестыцыяў. І тут можна даць вельмі кваліфікаваную параду, як гэта можна зрабіць. У гэты ж час захоўваюцца старыя задачы — скажам, выкананне прагнозных паказчыкаў, якія ніхто не адмяніў, ці захаванне занятасці. Пад гэтыя дзве рэчы ніводны інвестар не прыйдзе. Гэта вам прыклад. І тут параіць, як “скрестить коня и трепетную лань”, не хопіць ніякіх мазгоў і ніякага ўмення. І мне проста вельмі шкада чыноўнікаў, якім даводзіцца працаваць у гэтых умовах, выконваць тое, чаго проста не можа быць.
Наколькі ўвогуле шмат палітыкі ў аналітыцы?
Яна прысутнічае паўсюль, дзе тыя ці іншыя меркаванні, парады ці рэцэпцыі даюцца не з пункту гледжання інтарэсаў агульнага блага, а з пункту гледжання інтарэсаў нейкай палітычнай групоўкі ці ўласных меркаванняў таго, хто дае параду. Бо гэта таксама яшчэ адзін фільтр – уласная ідэалогія, уласны светапогляд, уласныя каштоўнасці.
Ніводны прафесіянал ніколі не можа быць свабодным ад гэтага. Нават калі ён імкнецца да гэтага. Усё гэта пераламляецца праз нашыя ўласныя меркаванні. Нават калі ў нас няма ніякіх карысных шкодніцкіх меркаванняў. Усё адно ў нас ёсць уласныя меркаванні пра дабро і зло.
Ці можам мы гаварыць у такім разе пра аналітыку добрую і дрэнную? У залежнасці ад таго наколькі шмат у ёй палітыкі.
Без палітызацыі ніякі “policy proposal” немагчымы. Таму што людзі, якія даюць парады ці выпісваюць рэцэпты, маюць вельмі моцнае ўласнае меркаванне, вельмі моцныя ўласныя каштоўнасці. Але калі палітызаванасць даходзіць да таго, што пачынаюць абвяргаць самыя відавочныя факты, то, канечне, так...
Абсалютна нармальна, калі ў цывілізаванай краіне існуюць кансерватыўныя даследчыя інстытуты, калі існуюць ліберальныя даследчыя інстытуты, калі існуюць левыя даследчыя інстытуты, ці тое, што называецца фабрыкамі думак, ці цэнтры, якія займаюцца “public policy”, якія прапануюць нейкія ўласныя рашэнні. Ёсць фундацыя Эберта ў Нямеччыне, ёсць фундацыя Адэнаўэра. У Амерыцы ёсць вельмі кансерватыўная “Херытыдж фаундэйшн”, ёсць цэнтр амерыканскага прагрэсу, вельмі левы. Усё гэта месціцца ў Вашынгтоне на адной вуліцы. І гэта нармальна. Гэта стварае пляцоўкі для дыялогу, для канкурэнцыі ідэяў, для абмену меркаваннямі паміж людзьмі, якія ніколі адзін з адным не пагаджаюцца. Гэта выносіцца ў публічную прастору, на суд грамадства.
У нас жа няма моцнай аналітычнай левай інтэлектуальнай плыні. У нас гэтага не хапае, бо людзі, якія займаюцца “public policy”, імкнуцца ёю займацца ў незалежным сектары — гэта як правіла людзі правых поглядаў, права-ліберальных. Гэта гістарычна склалася, таму што нават на Захадзе левыя, інтэлектуальная левізна — яна канцэнтруецца ва ўніверсітэтах. А інтэлектуалам правага накірунку — ім трэба было шукаць сабе месца ў іншай прасторы.
Часта бывае так, што аналітыкі і эксперты наракаюць на тое, што няма адкрытых пляцовак, умоваў для адкрытых дыскусій, таму і аналітыка знаходзіцца на нізкім узроўні. Але ж і вы пра гэта казалі: часцяком атрымліваецца так, што самі аналітыкі паўтараюць адзін аднаго, кажуць пра адно і тое ж. Няма розных меркаванняў...
Часткова гэта таму, што ў нас адна група ў грамадстве вырашыла выціснуць з публічнай прасторы іншую. Гэта нармальная аўтарытарная палітыка. Таму натуральна, што гэтая іншая група спрабуе кансалідавацца. І гэтая група як раз і накіраваная на тое, каб дамагацца нейкіх публічных дэбатаў. А мець магчымасці весці дыскусіі з людзьмі, якія, скажам, прытрымліваюцца ідэі беларускай мадэлі развіцця — гэта было б цікава, але ж.... Вось ёсць мінскі форум, дзе гэта трошкі адбываецца. Вось зараз з’яўляецца гэтая кансультацыйная рада. Будзем спадзявацца, што працэс будзе ісці і далей. Зараз гэтыя магчымасці з’яўляюцца таму, што дзяржава сама не ведае, што рабіць. Гэта добры перыяд для аналітычнай працы.
Як вы бачыце будучыню беларускай аналітыкі?
Тое, што ў нас адбылося – гэта проста адлюстраванне стану публічнай прасторы. Каб вырашаць праблемы выжывання, дзяржаве і думаць шмат не трэба было. Ну, былі два фактары — доступ да расійскай нафты і да расійскага рынку. Зараз усё ўскладняецца. Ускладняюцца перадумовы для выжывання той жа самай сістэмы. І ёй, канечне, давядзецца больш думаць і больш прыцягваць людзей, якія ўмеюць думаць. Гэта пэўны выклік для той часткі аналітычнай супольнасці.
Ведаеце, у высокім грамадстве часта трэба падтрымаць размову. Дык вось тут таксама – трэба будзе падтрымаць размову. Не проста зацыклівацца на агульных рэчах, як звергнуць гэты ненавісны крывавы рэжым. Будзе выклік падтрымаць дыялог па нейкіх практычных пытаннях, па сектаральных пытаннях, па пытаннях, звязаных з нейкімі канкрэтнымі сферамі — ці то энергетыка, ці то эканамічная лібералізацыя, ці то рынак працы, ці то банкаўскі сектар і г.д. І тут ужо будзе патрабавацца іншая кампетэнцыя, і, мабыць, іншыя людзі.
Гутарыла Наста Ігнатовіч
Палітолаг Віталь Сіліцкі гаворыць пра тое, хто замаўляе аналітыку ў Беларусі, пра яе адметныя рысы і магчымую будучыню.
Што такое аналітыка ў Беларусі, па-беларуску? Ці ёсць у яе нейкія адметныя рысы?
Звычайна пад самім тэрмінам “аналітык” разумеецца чалавек, які спрабуе абмяркоўваць, мысліць над нейкімі надзённымі праблемамі жыцця і прапаноўваць нейкія рашэнні тым, каго гэтыя рашэнні датычацца.
Тое, што ў нас звычайна называецца аналітыкай — гэта яшчэ называецца такім тэрмінам, які нават не перакладаецца на беларускую ці рускую мову — гэта “public policy”, альбо “публічная палітыка”. Тым займаюцца людзі, якіх звычайна лічаць аналітыкамі.
На жаль, у нас шмат нейкай абстрактнай мазгавой дзейнасці, не вельмі шмат “public policy”. Не вельмі шмат таго, што менавіта звязана з тымі людзьмі, якія прымаюць рашэнні. І людзі, якія прымаюць рашэнні, не заўжды звязаныя з тымі людзьмі, на якіх гэтыя рашэнні ўплываюць. А людзі, якія ўмеюць мысліць мазгамі, не звязаныя ні з тымі, ні з іншымі. Таму яны жывуць кожны ў сваім асяродку.
Ці можаце ўзгадаць, нейкія пазітыўныя выпадкі ў Беларусі, калі аналітыкі здолелі паўплываць на прыняцце рашэнняў, калі дыскусіі выклікалі пэўныя змены?
У сувязі з тым, што мы жывем у тых умовах, у якіх мы жывем, у нас не хапае самога такога феномена, як публічныя дэбаты, публічныя дыскусіі. У нас не хапае публічнасці, прасторы, дзе можна было б гэта абмяркоўваць, дзе можна было б збірацца і г.д. І нават стварэнне гэтай публічнай прасторы пераследваецца артыкуламі крымінальнага кодэксу.
Таму нашая аналітыка існуе ў такой форме, калі “один русский поэт истину царям с улыбкой говорил”. Ведаеце, у нас не заўжды атрымліваецца казаць “истину царям с улыбкой”. Час ад часу “ісціну” кажуць “з усмешкай” партыйным дзеячам ці лідэрам, ад якіх мала што залежыць. Іншыя кажуць “з усмешкай” донарам, ад якіх залежыць лёс партыйных дзеячаў, і г.д.
Рэч у тым, што для таго, каб чалавеку незалежнай прафесіі працаваць з тымі, хто прымае рашэнні, трэба працаваць сёння з уладай. Гэта шмат для каго стварае маральныя перашкоды, шмат для каго стварае праблемы чыста тэхнічнага, прыкладнога характару. Таму што, каб сапраўды працаваць з тымі, хто насамрэч прымае рашэнні, патрэбныя не толькі абстрактныя веды аб нейкіх глабальных працэсах, але і вельмі спецыфічныя веданні пэўных прадметаў, пэўных эканамічных сектароў і г.д. Яшчэ адна перашкода — гэта існаванне пэўных камунікацыйных бар’ераў, у тым ліку і адміністрацыйных.
Дыялог паміж тымі, хто ўмее думаць і хто прымае рашэнні, ён у нас не ідзе наўпрост, ён хутчэй ідзе праз нейкіх пасярэднікаў ці праз нейкія нефармальныя каналы камунікацыі.
Прыклад таго, як гэты дыялог можа ісці... Параўнайце сённяшнія 52 пункты праграмы ўрада па лібералізацыі з праграмамі, якія пісала дэмакратычная апазіцыя на працягу 10-12 год. Параўнайце з некаторымі главамі нашага зборніку “Беларусь. Сцэнарыі. Рэформы”, які мы выпусцілі пяць з паловай год таму. І вы пабачыце, што нефармальны дыялог ідзе.
Безумоўна, нефармальны дыялог ідзе. І незалежнае грамадства, незалежная у тым ліку аналітычная супольнасць сыграла пэўную ролю ў адукацыі нашых чыноўнікаў. У закідванні праз тую ж незалежную прэсу, праз іншыя пляцоўкі, дзе магчымы дыялог з імі, нейкіх ідэяў, дыскурсаў, якія праз некалькі год ужо робяцца труізмамі, ужо не падлягае сумненням.
Глядзіце: калі здарыўся гэты крызіс, то лібералізацыя стала фактычна афіцыйнай ідэалогіяй. Чаму? Таму што іншай ідэі проста не было, у іх не было нічога альтэрнатыўнага. Яны б вельмі хацелі, каб альтэрнатыва была, таму што лібералізацыя – гэта не іхняе.
Я проста ведаю, якая ішла аналітыка прыдворная, якая ішла да гэтага крызісу, калі ён толькі распачынаўся... Што вось, зараз становіцца кірдык, нам трэба трымацца за Расію, за іх рэсурсную базу. І ў нас усё будзе нармальна... Але, як бачыце, крызіс у Амерыцы найперш накрыў Расію.
Што тычыцца аналітыкі ўладаў... Ці ёсць ва ўлады свае штатныя аналітыкі і наколькі яны могуць быць вольнымі ў сваіх выказваннях?
Што значыць штатныя аналітыкі? У кожнай інстытуцыі — ці то ў Міністэрстве эканомікі, ці то ў Нацбанку, ці то ў іншых — ёсць свае эксперты. Яны займаюцца сваёй прафесійнай дзейнасцю, і, канечне, яны займаюцца таксама аналізам. Некаторыя з гэтых бюракратаў — яны сталі вельмі прафесійнымі. Скажам, нацбанкаўскія — вельмі добрыя. Мінэканомікі і Мінфінансаў — там ёсць пытанні, бо яны існуюць пад моцным палітычным прэсінгам. Але ж кіраўніцтвы некаторых здолелі дамагчыся большай ступені аўтаноміі. Пракаповічу гэта было лягчэй, чым міністрам, таму што ў яго ўсё ж такі асобны статус, ну і персанальнае ўменне размаўляць з Лукашэнкам... Там гэтая бюракратыя больш-менш аўтаномная. Іншыя — яны знаходзяцца пад больш сур’ёзным палітычным прэсам. І гэта накладвае абмежаванні.
Я размаўляў са спецыялістамі з розных галінаў. І калі кажаш пра ўдзел у нейкім публічным мерапрыемстве, выхад гэтых людзей у публічную прастору, то ў прыватнай гутарцы яны вам скажуць усё, што думаюць, а публічна яны будуць гаварыць усё правільна.
Ну, а наколькі ўлады могуць прыслухоўвацца да альтэрнатыўных меркаванняў? Ці могуць аналітыкі ўплываць на прыняцце рашэнняў?
Ну, вы бачыце, Макей – можа. Усё ж такі там, у кансультацыйнай радзе адміністрацыі прэзідэнта апазіцыі нашмат больш, чым у парламенце. Гэта даволі цырыманіяльныя крокі, хутчэй за ўсё такі піараўскі ход, але ж пры пэўным падыходзе менавіта такія рэчы, такія піараўскія хады з боку ўладаў трэба выкарыстоўваць для стварэння публічнай прасторы. Каб тыя пытанні, якія стаяць перад краінай, абмяркоўваліся не толькі паміж трыма асобамі ў дзяржаве.
Ці бывае так, што аналітыкі кажуць адно, але ўлады усё адно робяць па-іншаму?
Такое паўсюль. Таму што пра неабходнасць рынкавых рэформаў нашыя незалежныя аналітыкі казалі дзесяцігоддзямі. Нават больш. З гэтай пазіцыі, з гэтых лозунгаў і прапановаў улада доўгі час проста здзекавалася. І рабілі гэта наўмысна, кшталту “вось вы нам навязваеце гэта, а мы ідзем уласным шляхам”. Таму што для афіцыёзу — як для тых хто прымае рашэнні, так і для іх аналітычнай супольнасці — задача стаіць не толькі прымаць нейкія аптымальныя рашэнні, але яшчэ і прымаць такія рашэнні, якія паспрыяюць захаванню статус-кво ў краіне. Плюс – стварэнне нейкай міфалогіі. Справа не ў тым, што яны жывуць у нейкіх уласных міфах і таму памыляюцца... Міф – гэта іх палітычны інструмент. Яны мусяць іх ствараць.
Але навошта Беларусі такая аналітыка?
Ну, таму што ў кожным грамадстве павінна быць рэфлексія. Вось і ўсё. Трэба разумець, дзе мы знаходзімся і куды рухацца далей. Таму заўжды будуць з’яўляцца людзі, якія будуць спрабаваць думаць. Іншая справа, як іх будуць слухаць. Вось тут ужо могуць быць розныя варыянты.
Атрымліваецца, што прыкладное значэнне беларускай аналітыкі невялікае...
Ну, чаму? Яно павялічваецца, але ж існуюць пэўныя палітычныя абмежаванні на гэта. Рэч у тым, што зараз мы сутыкнуліся з даволі цікавай сітуацыяй. Калісьці ў нас праблема была ў тым, што з боку дзяржавы не было ніякага зацікаўленасці да пераменаў, да альтэрнатыўнай думкі. Яны бачылі, што сітуацыю яны кантралююць, нейкі эканамічны рост ёсць, заробкі падвышаем, усё ў нас нармальна... Навошта слухаць нейкія парады, навошта штосьці мяняць?
Зараз пачалася такая цікавая сітуацыя, што ўжо сама ўлада ініцыюе столькі зменаў, што незалежная супольнасць яшчэ, можа, і не гатовая адэкватна на іх рэагаваць і неяк рэфлексаваць, абмяркоўваць, крытыкаваць, прапаноўваць нейкія альтэрнатывы і г.д. Тут ужо атрымліваюцца больш цікавыя сюжэты, чым былі паўгода таму.
Ёсць аналітыка шырокая, якая ахоплівае шмат пытанняў, а ёсць вузкаспецыялізаваная...
Рэч у тым, што аналітыка, аналіз – гэта ўсяго толькі спосаб апрацоўкі дадзеных. Вось і ўсё. Ён не кажа вам, якія вы дадзеныя апрацоўваеце. Гэта спосаб працы з інфармацыяй. І таму не бывае аналітыка шырокага і вузкага. Гэта тэмы бываюць шырокія і вузкія.
А калі аналітык спецыялізуецца ў нейкай вельмі вузкай тэме?
Гэта завецца эксперт. Аналітык працуе з дадзенымі. Эксперт – гэта чалавек, які спецыялізуецца на пэўным накірунку. Вось гэта яго дзялянка, ён яе ведае ад і да. Аналітык – гэта такі чалавек, які валодае пэўнымі метадамі і на падставе пэўных дадзеных можа атрымліваць новыя дадзеныя. Ці правяраць іх, ці спраўджваць і прадукаваць нейкую новую інфармацыю.
У нас часцяком проста блытаюць гэтыя дзве сферы — аналітыка і экспертыза. Гэта не зусім тое ж самае. Гэтыя сферы перасякаюцца, але ж у сапраўдных, моцных фабрыках думак гэтыя сферы размяжоўваюцца. Аналітык — гэта чалавек больш шырокага профілю, які працуе над больш шырокім шэрагам праблемаў.
Хто замаўляе аналітыку ў Беларусі? Хто з’яўляецца заказчыкам?
Галоўны наш заказчык – гэта дзяржава. Але там ёсць абмежаванні на тэмы і нават на змест. Скажам, Міністэрства сельскай гаспадаркі можа замовіць нейкаму незалежнаму аналітыку паперу пра досвед рэформаў сельскай гаспадаркі ў іншых краінах. Але ставіцца, напрыклад, задача паказаць, што ў прынцыпе ў Беларусі тое ж самае, што і паўсюль. Праўда, гэта ўжо не аналітыка, а прафанацыя.
Ёсць пэўны попыт і ёсць пэўная цікавасць да працы незалежных аналітыкаў, асабліва ў сітуацыях грамадскай нявызначанасці. Ёсць пэўная зацікаўленасць рэфлексіяй над падзеямі, але ж гэта хутчэй попыт на публіцыстыку, які заўжды існуе з боку медыяў. А попыт на прапанову канкрэтных рашэнняў, ён сапраўды вельмі рэдка ўзнікае ў сітуацыях, калі ў афіцыйнай супольнасці не хапае нейкіх сваіх кампетэнцый ці проста ствараецца сітуацыя, калі сапраўды трэба мяняць палітыку. Гэта першае. Другое — тое, што існуе праблема плацежаздольнасці. Бо тыя, хто цікавіцца, не заўжды тыя, хто можа плаціць...
Часта ствараецца даволі абсурдная сітуацыя, калі попыт задавальняецца аплатай трэцяга боку. Ці то донар, ці то іншы замоўшчык. Даволі абсурдная сітуацыя, але яна зноў-такі звязаная з тым, што ў нас няма нармальнага працэсу прыняцця рашэнняў. І няма нармальнай публічнай прасторы, няма традыцыі, што такая дзейнасць павінна адэкватна аплочвацца
Куды мне можна звяртацца, калі я адчуваю ў сабе сілы і хачу займацца аналітыкай?
Каб сур’ёзна займацца гэтай дзейнасцю, вам будзе патрэбная сур’ёзная адукацыя, сур’ёзны далягляд і валоданне метадамі даследавання, збору і апрацоўкі дадзеных. Гэта можа быць добрая матэматычная адукацыя ці добрая гуманітарная адукацыя, ці эканамічная. Але ж сапраўдны аналітык працуе на сутыкненні некалькіх дысцыплінаў.
У прынцыпе, у нармальнай краіне, нармальным грамадстве, інфраструктура гэтай дзейнасці вельмі шырокая. Гэта і фабрыкі думак, і дзяржаўныя ўстановы, універсітэты, гэта карпарацыі. У нас гэты выбар вельмі абмежаваны, таму ў нас, на жаль, пад аналітыкай больш разумеецца публіцыстыка і эсэістыка. То бок, людзі прадукуюць тэксты, людзі не робяць даследаванні, не прадукуюць нейкіх новых дадзеных. Яны пішуць і мысляць... Вось гэта і ёсць крытыка. Без асэнсавання рэчаіснасці, без прадукавання новых дадзеных.
Вяртаючыся да прыкладаў... Калі паглядзець на аналітыку на захадзе — мабыць, там больш відавочна, як можа аналітыка паўплываць на прыняцце рашэнняў?
Тое, што ў нас кажуць аналітыка, там гэта называецца “public policy” — гэта інтэгральная частка грамадскага, палітычнага жыцця. У нас такога проста няма. “public policy” паўстае там, дзе ёсць публічная сфера, дзе ёсць прынцыпы і механізмы адказнасці дзяржавы, тых, хто прымае рашэнні, перад тымі, на каго гэтыя рашэнні ўплываюць. У нас гэтага пакуль што няма. Там без абмеркавання ў публічнай прасторы не прымаецца ніводнае рашэнне.
Ці можаце апісаць схему, якім чынам аналітыка можа ўплываць на прыняцце рашэння?
Усё пачынаецца з нейкай праблемнай сітуацыі. Абмяркоўваецца праблема, абмяркоўваюцца магчымыя яе наступствы і рызыка, з якімі сутыкаецца грамадства. Вызначаюцца тыя, на каго гэтая сітуацыя ўплывае. Абмяркоўваюцца магчымыя варыянты прыняцца рашэнняў, іхнія наступствы для тых ці іншых групаў, таму што рэдка бываюць рашэнні аб’ектыўна аптымальныя. Кожнае рашэнне цягне за сабой пэўны баланс. Хтосьці выйграе, а хтосьці прайграе ад таго ці іншага рашэння. Таму адбываецца пэўная барацьба групаў інтарэсаў вакол той пляцоўкі, дзе адбываецца прыняцце рашэння. Будзь то парламент, будзь то міністэрства і г.д. У нармальным грамадстве адбываюцца пэўныя публічныя кансультацыі.
Там, дзе гэтыя механізмы не спрацоўваюць, існуюць пэўныя механізмы зваротнай сувязі – тыя ж выбары, ці, скажам, пратэст.
Прыклады? Ну, прыняцце бюджэту, падатковая рэформа, рэформа аховы здароўя... Бываюць механізмы, дзе няма не толькі аптымальнага рашэння, але не можа быць кансэнсусу наконт таго, якое рашэнне можа быць аптымальным. Вось асабліва з гэтым крызісам... Вось гэта спроба стымулявання эканамічнага росту, выхаду з крызісу шляхам улівання трыльёну долараў у амерыканскую эканоміку. Гэтае рашэнне ўплывае не толькі на Амерыку, яно ўплывае на ўвесь свет. Але ж паміж эканамістамі няма кансэнсусу наконт таго, як спрацуе гэтая мера. І ці можна тушыць агонь бензінам. Гэта, на мой погляд, тое, што зараз адбываецца.
Тут ужо, калі няма кансэнсусу, рашэнні пераходзяць з галіны “policy” у чыста палітычныя. Тут ужо пытанне хутчэй палітычнага выжывання.
Мы як раз закранулі тэму крызісу... Цікава, ці становіцца роля аналітыкі і аналітыка больш важнай падчас крызісу?
Мяняецца публічная роля чалавека, які называе сябе аналітыкам. Яна робіцца больш відавочнай, таму што грамадства ў роспачы, грамадства сутыкаецца з чымсьці, чаго яно дагэтуль не ведала ці ўжо падзабыла. Сітуацыя нявызначанасці, у якой чалавек хвалюецца і за персанальнае жыццё, і за будучыню, і за лёс сваіх блізкіх. І трэба нейкае тлумачэнне таго, што адбываецца. Таму проста ўзрастае попыт на тлумачэнні. Праўда, гэтыя тлумачэнні могуць быць і крытыкай, могуць быць і публіцыстыкай, і чым заўгодна.
Ведаеце, цяжка меркаваць пра тое, чаго дагэтуль не ведаў. Адчыняеш кожны дзень аналітычныя зводкі сусветных інфармацыйных агенцтваў — і проста валасы становяцца дыбам. Разумееш, што чым больш ты даведваешся пра гэты крызіс, тым менш ты сапраўды разумееш. Гэта першае.
Другое, што няма такой чароўнай кніжыцы, дзе было б дакладна напісана, што адбываецца і як адбываецца. Асабліва калі мы кажам пра эканамічныя праблемы. Пра эканоміку жартуюць самі эканамісты, што гэта адзіная дысцыпліна, дзе можна атрымаць Нобелеўскую прэмію, даказваючы дыяметральна супрацьлеглыя рэчы. Таму чакаць нейкіх выратавальных рэцэптаў нават ад звышпрафесіяналаў не выпадае. Нават два нобелеўскіх лаўрэаты не могуць пагадзіцца пра элементарныя рэчы — дык што ўжо казаць пра нас, бедных мінскіх палітолагаў і сацыёлагаў ці філосафаў?
Трэцяе: ёсць пэўныя палітычныя абмежаванні, таму што любыя пазітыўныя прапановы фільтруюцца праз сіта прыарытэтаў, якія мае сама ўлада, хаця яна зараз і адкрытая для прапановаў як ніколі за апошнія 14 год. Бо яны таксама сутыкнуліся з чымсьці невядомым, што стварае для іх пагрозу. Але ж першымі, хто стварыў гэты попыт на інфармацыю, на нейкую рэфлексію, хутчэй на крытыку і рэфлексію, чым на аналітыку, я б сказаў — гэта былі, канечне, медыі. Таму што ім трэба тлумачыць людзям хоць неяк. Не важна — правільна, няправільна. Гэта гарачая тэма, яна папулярная, яна цікавая.
З пытаннямі практычных рашэнняў, там ужо нашмат больш складана. Таму што адкрытасць да новых прапановаў не адмяняе старых прыарытэтаў, якія мае ўлада. Скажам, у нас можа адначасова ставіцца задача па прыцягненні замежных інвестыцыяў. І тут можна даць вельмі кваліфікаваную параду, як гэта можна зрабіць. У гэты ж час захоўваюцца старыя задачы — скажам, выкананне прагнозных паказчыкаў, якія ніхто не адмяніў, ці захаванне занятасці. Пад гэтыя дзве рэчы ніводны інвестар не прыйдзе. Гэта вам прыклад. І тут параіць, як “скрестить коня и трепетную лань”, не хопіць ніякіх мазгоў і ніякага ўмення. І мне проста вельмі шкада чыноўнікаў, якім даводзіцца працаваць у гэтых умовах, выконваць тое, чаго проста не можа быць.
Наколькі ўвогуле шмат палітыкі ў аналітыцы?
Яна прысутнічае паўсюль, дзе тыя ці іншыя меркаванні, парады ці рэцэпцыі даюцца не з пункту гледжання інтарэсаў агульнага блага, а з пункту гледжання інтарэсаў нейкай палітычнай групоўкі ці ўласных меркаванняў таго, хто дае параду. Бо гэта таксама яшчэ адзін фільтр – уласная ідэалогія, уласны светапогляд, уласныя каштоўнасці.
Ніводны прафесіянал ніколі не можа быць свабодным ад гэтага. Нават калі ён імкнецца да гэтага. Усё гэта пераламляецца праз нашыя ўласныя меркаванні. Нават калі ў нас няма ніякіх карысных шкодніцкіх меркаванняў. Усё адно ў нас ёсць уласныя меркаванні пра дабро і зло.
Ці можам мы гаварыць у такім разе пра аналітыку добрую і дрэнную? У залежнасці ад таго наколькі шмат у ёй палітыкі.
Без палітызацыі ніякі “policy proposal” немагчымы. Таму што людзі, якія даюць парады ці выпісваюць рэцэпты, маюць вельмі моцнае ўласнае меркаванне, вельмі моцныя ўласныя каштоўнасці. Але калі палітызаванасць даходзіць да таго, што пачынаюць абвяргаць самыя відавочныя факты, то, канечне, так...
Абсалютна нармальна, калі ў цывілізаванай краіне існуюць кансерватыўныя даследчыя інстытуты, калі існуюць ліберальныя даследчыя інстытуты, калі існуюць левыя даследчыя інстытуты, ці тое, што называецца фабрыкамі думак, ці цэнтры, якія займаюцца “public policy”, якія прапануюць нейкія ўласныя рашэнні. Ёсць фундацыя Эберта ў Нямеччыне, ёсць фундацыя Адэнаўэра. У Амерыцы ёсць вельмі кансерватыўная “Херытыдж фаундэйшн”, ёсць цэнтр амерыканскага прагрэсу, вельмі левы. Усё гэта месціцца ў Вашынгтоне на адной вуліцы. І гэта нармальна. Гэта стварае пляцоўкі для дыялогу, для канкурэнцыі ідэяў, для абмену меркаваннямі паміж людзьмі, якія ніколі адзін з адным не пагаджаюцца. Гэта выносіцца ў публічную прастору, на суд грамадства.
У нас жа няма моцнай аналітычнай левай інтэлектуальнай плыні. У нас гэтага не хапае, бо людзі, якія займаюцца “public policy”, імкнуцца ёю займацца ў незалежным сектары — гэта як правіла людзі правых поглядаў, права-ліберальных. Гэта гістарычна склалася, таму што нават на Захадзе левыя, інтэлектуальная левізна — яна канцэнтруецца ва ўніверсітэтах. А інтэлектуалам правага накірунку — ім трэба было шукаць сабе месца ў іншай прасторы.
Часта бывае так, што аналітыкі і эксперты наракаюць на тое, што няма адкрытых пляцовак, умоваў для адкрытых дыскусій, таму і аналітыка знаходзіцца на нізкім узроўні. Але ж і вы пра гэта казалі: часцяком атрымліваецца так, што самі аналітыкі паўтараюць адзін аднаго, кажуць пра адно і тое ж. Няма розных меркаванняў...
Часткова гэта таму, што ў нас адна група ў грамадстве вырашыла выціснуць з публічнай прасторы іншую. Гэта нармальная аўтарытарная палітыка. Таму натуральна, што гэтая іншая група спрабуе кансалідавацца. І гэтая група як раз і накіраваная на тое, каб дамагацца нейкіх публічных дэбатаў. А мець магчымасці весці дыскусіі з людзьмі, якія, скажам, прытрымліваюцца ідэі беларускай мадэлі развіцця — гэта было б цікава, але ж.... Вось ёсць мінскі форум, дзе гэта трошкі адбываецца. Вось зараз з’яўляецца гэтая кансультацыйная рада. Будзем спадзявацца, што працэс будзе ісці і далей. Зараз гэтыя магчымасці з’яўляюцца таму, што дзяржава сама не ведае, што рабіць. Гэта добры перыяд для аналітычнай працы.
Як вы бачыце будучыню беларускай аналітыкі?
Тое, што ў нас адбылося – гэта проста адлюстраванне стану публічнай прасторы. Каб вырашаць праблемы выжывання, дзяржаве і думаць шмат не трэба было. Ну, былі два фактары — доступ да расійскай нафты і да расійскага рынку. Зараз усё ўскладняецца. Ускладняюцца перадумовы для выжывання той жа самай сістэмы. І ёй, канечне, давядзецца больш думаць і больш прыцягваць людзей, якія ўмеюць думаць. Гэта пэўны выклік для той часткі аналітычнай супольнасці.
Ведаеце, у высокім грамадстве часта трэба падтрымаць размову. Дык вось тут таксама – трэба будзе падтрымаць размову. Не проста зацыклівацца на агульных рэчах, як звергнуць гэты ненавісны крывавы рэжым. Будзе выклік падтрымаць дыялог па нейкіх практычных пытаннях, па сектаральных пытаннях, па пытаннях, звязаных з нейкімі канкрэтнымі сферамі — ці то энергетыка, ці то эканамічная лібералізацыя, ці то рынак працы, ці то банкаўскі сектар і г.д. І тут ужо будзе патрабавацца іншая кампетэнцыя, і, мабыць, іншыя людзі.
Гутарыла Наста Ігнатовіч
