Катажына Квяткоўска:"Беларусь — гэта не толькі Лукашэнка"

У журы конкурсу даслалі больш за 60 артыкулаў з 15 краін свету. Пераможцамі сталі тры журналісты — першае месца заняў польскі журналіст Міхал Патоцкі (“На скрыжаванні падваення асобы”, артыкул змешчаны ў Dziennik Gazeta Prawna), другое месца атрымаў французскі журналіст Ларан Вінацье (“Гісторыя поспеху дыктатуры”, надрукаваны ў The Global Journal, трэцяе месца — шэф-рэдактар газеты “Наша ніва” Андрэй Дынько (“Апошняя дыктатура Еўропы”, надрукаваны ў The New York Times), чытачы выбралі артыкул італьянскай журналісткі Сара Бікерыні (“Таму мы і збеглі з Беларусі, апошняй дыктатуры Еўропы”, з жаночага часопіса Io Donna), сярод лаўрэатаў была названа польская журналістка Катажына Квяткоўска ( “Аперацыя пераемнік”, Polityka).

Фота: Міхал Патоцкі

Еўрарадыё: У сваім артыкуле  “На скрыжаванні раздробленай тоеснасці” вы пішаце пра тое, што існуе тры Беларусі: бел-чырвона-белая, чырвона-зялёная  і трэцяя – “пакіньце нас ў спакоі”, прычым апошняя – гэта большасць грамадства. Вы лічыце гэта характэрна толькі для Беларусі?

Міхал Патоцкі: Безумоўна такія падзелы існуюць і ў іншых краінах, адзінае,  што ў выпадку Беларусі залежыць будучыня краіны. Ці адбудуцца нейкія змены сістэмы, ці не, ці будзе лёгка ўтрымацца пры ўладзе, ці не? І гэта непасрэдна звязана з лічбай грамадзян, якія хочуць жыць, не думаючы пра палітыку, і не думаць пра тое, хто іх правадыр. І калі апазіцыя не можа “маўклівых” пераманіць на свой бок, то змены могуць стаць немагчымыя.

Еўрарадыё:  У сваім артыкуле Вы звяртаеце ўвагу на тое, што апазіцыя не можа дамовіцца, нават у крызіснай сітуацыі. У сітуацыі, калі большасць маўчыць, і апазіцыя раз’яднаная, што можа прывесці да змен?

Міхал Патоцкі: Парадаксальна, вялікай пагрозай для Лукашэнкі могуць стаць змены ўнутры сістэмы. Апазіцыя пасля 2010 не зрабіла ніякіх высноваў з тых падзей, і цяпер яна для Лукашэнкі не ўяўляе ніякай небяспекі. Небяспека можа сысці з асяроддзя Лукашэнкі, так было скажам ў краінах, дзе адбыліся каляровыя рэвалюцыі: у Сербіі, ва Украіне, у Грузіі. Людзі, якія стаялі ў авангардзе зменаў, раней служылі ўладзе. Так было і з Віктарам Юшчанкам і Юліяй Цімашэнка, той жа Міхаіл Саакашвілі быў міністрам юстыцыі. Усе гэтыя людзі з эстаблішменту. І мне падаецца, гэта больш рэальны сцэнар для Беларусі, вядома толькі не ў бліжэйшай будучыні.

Еўрарадыё: Польшча дапамагае цяпер апазіцыі, ці будзе гатова Польшча супрацоўнічаць з эстаблішметам, пра які вы кажаце?

Міхал Патоцкі: Зараз у Польшчы няма стратэгіі, што рабіць з Беларуссю. А спрабавалі практычна усё: у часы адлігі перад выбарамі быў дыялог з рэжымам, ці нават тое ж  ўвядзення візавых санкцый. Але рэальных эфектаў ніводная з гэтых  стратэгіяў не прынесла. І сапраўды, гэта пытанне: як Міністэрства Замежных Спраў зрэагуе на змены сярод эстаблішменту, пра якія мы зараз гаворым? Калі выявіцца, што апанент Лукашэнкі пойдзе на збліжэнне з Расіяй, скажам гатовы будзе ўвесці расійскі рубель, то зразумела прыйдзецца выбіраць меншае зло. І трэба цяпер шукаць адказы на такія пытанні.

Еўрарадыё: Калі мы кажам пра змены ў колах Лукашэнкі, то ўзнікае пытанне: няўжо вы лічыце, што Лукашэнка поўнасцю не кантралюе сістэму, якую сам стварыў і якой кіруе ўжо амаль 20 гадоў?

Міхал Патоцкі: Безумоўна кантралюе, але давайце паглядзім з чаго пачаўся гэты год. А распачаўся ён са скарачэння адміністрацыі. Гэта бачна ўжо ў галіне СМІ, калі хочуць падпарадкаваць некалькі выданняў “Савецкай Беларусі”. А ўявіце сабе, калі скарачэнні закрануць не толькі дробных чыноўнікаў, але і ўвесь апарат, тыя ж сілавыя структуры. Адразу падымецца хваля незадаволенасці, і адбудзецца гэта сярод сваіх. І адразу ўзнікаюць пытанні: ці з’явіцца хтосьці, хто будзе гэтае незадавальненне каталізаваць, ці будзе вынікам такіх незадавальненняў палацавы пераварот?

Фота: Ларан Вінацье

Еўрарадыё: Вы француз, чаму пачалі пісаць пра Беларусь?

Ларан Вінацье: Таму што Беларусь — гэта апошняя дыктатура Еўропы, безумоўна гэта стэрэатып, але гэта было прычынай майго інтарэсу. Цікава было, што крыецца за гэтым стэрэатыпам. Парадаксальна, але за гэтым клішэ пабачыў барацьбу эканамічных інтарэсаў. Але, акрамя магутных бізнес-колаў у Беларусі ёсць і малы, і сярэдні бізнэс, які мае праеўрапейскі настрой. А гэтыя колы застаюцца па-за ўвагай. Я працую для міжнароднага выдання і бачу, што еўрапейскага чытача больш цікавяць тэмы рэвалюцыі і эканамічнага крызісу.

Еўрарадыё: Ці шмат французы ведаюць пра Беларусь?

Ларан Вінацье: Веды пра Беларусь неглыбокія, шмат хто ў Францыі дагэтуль лічыць, што Беларусь гэта частка Расіі. Гэта выяўляе яшчэ адну ўнутраную праблему Беларусі — моцную залежнасць ад Расіі. Таму я планую працягваць пісаць пра Беларусь, магчыма, працягну тэмы эканамічных сувязяў паміж Беларуссю і Еўропай, таксама ў планах напісаць пра незалежныя прафсаюзы.

Фота: Андрэй Дынько

Еўрарадыё: Гэта была Вашая ініцыятыва даслаць артыкул пра беларускіх палітвязняў у New York Times?

Андрэй Дынько: Гэты артыкул у мяне замовіла адно міжнароднае інфармацыйнае агенцтва. Ім зацікавіліся адразу два выданні. Спачатку артыкул у поўным варыянце выйшаў у нямецкім выданні "Süddeutsche Zeitung", з арыгінальнай назвай “Не вер, не бойся, не прасі”. Потым газета New York Times падкараціла гэты тэкст і дадала да яго “крэатыўную” назву “Апошняя дыктатура Еўропы”.

Еўрарадыё: Як лічыце, чым варта зацікаўліваць сёння беларускага чытача? Можа беларускі чытач таксама стаміўся штодзённа чуць пра “апошнюю дыктатуру Еўропы”?

Андрэй Дынько: Не думаю, што трэба непасрэдна ставіць задачу чымсьці заахвочваць чытача. Перакананы, што людзі самі ведаюць, што ім цікава, а што не. І насамрэч той вопыт, які перажывае Беларусь, — вопыт несвабоды, ён таксама ўніверсальна важны. Калі сядзіць праваабаронца Алесь Бяляцкі ў турме, людзі ва ўсім свеце здольныя паставіць сябе на яго месца, здольныя ўявіць гэтую сітуацыю. Гэта станавілася тэмай для мастацкіх твораў і выдатных артыкулаў. Таму, як бы мы ні хацелі стварыць нейкую штучную тэму: “А, давайце, напішам пра грыбы”, народ не хоча чытаць пра грыбы, ён хоча чытаць пра рэальнае. А ў нас сёння ў Беларусі рэальнае, у тым ліку, выбар, учынкі такіх людзей, як Аўтуховіч, Статкевіч, Дашкевіч.

Еўрарадыё: Ваш артыкул быў надрукаваны ў ЗША і ў Еўропе. Калі мы зараз кажам пра беларускі досвед, то чаму ён можа навучыць заходняга чытача?

Андрэй Дынько: Не думаю, што наш досвед мусіць чамусьці навучыць заходнікаў, гэта было б з нашага боку эгацэнтрычнасцю. Заходнікі навучаныя ўласным досведам, яны гэтыя рэчы ўжо праходзілі. Хутчэй для іх можа быць цікава, што такое сёння васальна залежная краіна, што такое быць краінай, пабудаванай на нафтавай рэнце, як сучасная Беларусь.

Фота: Сара Бікерыні

Еўрарадыё: Чаму зацікавіліся тэмай беларускіх жанчын, якія апынулася за мяжой?

Сара Бікерыні: Пісала для італьянскага жаночага часопіса Io Donna і падумала, што будзе цікава расказаць гісторыі дзвюх жанчын, якія з-за палітычных прычын пакінулі Беларусь. Я сустрэлася для інтэрв’ю са сваімі гераінямі, Наталляй і Верай, адна з іх як журналістка цяпер працуе ў Польшчы, другая працуе ў Нямеччыне юрыстам. Мяне ўразілі іх гісторыі, чаму яны пакінулі сваю краіну, падумала, што варта гэтым сведчаннем падзяліцца з чытачом.

Еўрарадыё: Падаецца, італьянцы шмат ведаюць пра ўкраінак, таму што тыя масава прыязджаюць у Італію на заробкі. Ці італьянцы нешта ведаюць пра беларусак, бо ў Італіі іх няшмат?

Сара Бікерыні: Думаю, праблема ў тым, што італьянцы не бачаць розніцы паміж краінамі Усходняй Еўропы. Але заўважаюць тое, што жанчыны з Усходняй Еўропы вельмі моцныя, амбітныя і заангажаваныя ў тое, што робяць. 

Фота: Катажына Квяткоўска

Еўрарадыё: Катажына, калісьці вы пісалі пра Беларусь, а потым пачалі пісаць пра Расію. Удзел ў гэтым конкурсе азначае, што Вы вярнуліся зноў да беларускай тэмы?

Катажына Квяткоўска: Я не маю нейкіх межаў, бо пішу і пра Расію, і пра Украіну, і пра Беларусь. Аднак мне праблематычна пісаць пра Беларусь, таму апошнія 6 гадоў я маю забарону на ўезд у гэтую краіну. Таму маімі крыніцамі для даследавання Беларусі застаюцца беларускія сябры, журналісты, таксама эксперты гэтага рэгіёну. Вядома, было б лепш ездзіць і бачыць усё на ўласныя вочы. Можа таму ў мяне атрымліваецца пісаць больш пра Расію, чым пра Беларусь, у Расію мяне пускаюць.

Еўрарадыё: А што цяпер цікавіць у Беларусі?

Катажына Квяткоўска: У першую чаргу шукаю незвычайных тэм. У Польшчы асацыяцыя з Беларуссю толькі адна — Лукашэнка. А я спрабую знайсці тэмы і паказаць, што ў Беларусі жыве не толькі Лукашэнка, але іншыя людзі, як напрыклад ваш дызайнер моды Аляксандр Варламаў, які зараз знаходзіцца ў турме. Атрымліваецца, складана пісаць і пра беларускую моду, бо зноў трапляеш на тэму рэпрэсій. Калі я прапанавала гэтую тэму газеце, я сказала, што там не толькі Лукашэнка, не толькі турма, але і мода. Думаю, не ўсе палякі ўяўляюць, што ў Беларусі ёсць мода. Яны думаюць, што Беларусь застаецца камуністычнай, шэрай краінай.

Еўрарадыё: Ці лёгка тэму Беларусі “прадаць” у польскія СМІ?

Катажына Квяткоўска: не так лёгка, як тэмы пра Расію, бо Расія — гэта бясконцая тэма. Калі зараз у Беларусі няшмат чаго адбываецца, складаней пісаць, але я не пакідаю пошукі тэм.