"Гвалт у Беларусі цяпер паўсюль". Чаму чыноўнікі супраць закона?

17/03/2023 - 12:54

Спыніце хатні гвалт / freepik.com

Намеснік міністра працы і сацыяльнай абароны Валерый Кавалькоў заявіў у інтэрв'ю "Позірку", што праблема хатняга гвалту ў Беларусі не стаіць настолькі востра, каб гаварыць пра неабходнасць у спецыяльным законе.

"Спецыяльны закон проста неабходны. Гвалт у Беларусі цяпер паўсюль, і ніколі не ведаеш, па сутнасці, адкуль табе прыляціць", — каментуе Еўрарадыё словы чыноўніка гендарная экспертка Юлія Міцкевіч.

Разам з суразмоўніцай разбіраемся, чаму чыноўнікі так супраціўляюцца прыняццю закона і ў якой сітуацыі знаходзяцца беларусы, якім ён мог бы дапамагчы.

“Насилие в Беларуси теперь повсюду”. Почему чиновники против закона?

Юлія Міцкевіч / фото: Gvidas Kovėra

Юлія Міцкевіч: У першую чаргу я хачу сказаць, што ўсё, пра што пасля 2020 года гавораць беларускія чыноўнікі, часцей за ўсё адпавядае запытам тых, хто іх прызначае і каму яны служаць, але ніякім чынам не запытам і інтарэсам звычайных людзей. Таму нічога новага ў іх заявах няма. Мы ведаем, што ў 2018-м падрыхтаваны законапраект аб хатнім гвалце зарубіў асабіста Аляксандр Лукашэнка. З тых часоў нічога не змянілася.

Я нават не ведаю, як гэта каментаваць... Хатні гвалт — гэта праблема. Ёсць нават афіцыйныя лічбы, якія гэта даказваюць. Але трэба разумець, што ў Беларусі існуе праблема са статыстыкай. Яе хаваюць не толькі па гэтай тэме.

Праблема са статыстыкай па хатнім гвалце існавала і раней, таму што, па-першае, няма агульнай базы па фактах хатняга гвалту, па-другое, гэтыя дадзеныя збіраюцца фрагментарна. У дадатак праводзіць даследаванні падчас рэпрэсій, якія адбываюцца ў Беларусі, — значыць не атрымаць рэпрэзентатыўныя звесткі. Людзі проста баяцца казаць пра сваю бяду.

Не так даўно наша фемгрупа праводзіла ўласнае даследаванне, якое паказала, што жанчыны цяпер менш звяртаюцца па абарону ў выпадку хатняга гвалту, таму што не давяраюць праваахоўным органам — тым, хто пакліканы іх абараняць. Гэта звязана з агульнай сітуацыяй, калі гвалт, можна сказаць, стаў з'явай, якую пачалі ўхваляць на дзяржаўным узроўні.

Праблема хатняга гвалту па-ранейшаму патрабуе комплекснага падыходу. Афіцыйнае даследаванне, якое праводзілі спецыялісты Нацыянальнай акадэміі навук РБ у 2018 годзе, паказвае, што кожная другая беларуска хоць бы раз адчувала на сабе ціск з боку блізкіх людзей (кожная трэцяя — фізічнае сексуалізаванае).
Так, тут важна нагадаць, што хатні гвалт можа быць не толькі фізічным, як часта падаецца ў дзяржаўных справаздачах, але яшчэ і псіхалагічным, і эканамічным. Калі гэта ўсё не даследаваць, то можа здавацца, што такіх відаў гвалту не існуе ў прынцыпе.

Прыводзячы як прыклад дадзеныя 2018 года, я хачу яшчэ раз нагадаць пра сітуацыю ў краіне: калі ў грамадстве гвалт сустракае адабрэнне, праблема прагрэсуе.

Людзі, схільныя да хатняга гвалту, атрымалі ўмоўны дазвол, таму што — ну а што ім за гэта будзе?

Еўрарадыё: Як змянілася сітуацыя па вывучэнні праблемы хатняга гвалту ў Беларусі за апошнія гады?

Юлія Міцкевіч: Тут важна нагадаць, што раней даследаваннямі ў гэтай сферы займаліся арганізацыі, якія потым былі ліквідаваныя ў Беларусі. Добра, што існуе гарачая лінія анлайн для беларусаў, якія апынуліся ў гэтай бядзе. Ёсць спецыялісты, гатовыя працаваць онлайн. Але гэта ўсё роўна не вырашае праблему.

Унутры Беларусі ўсё застаецца па-ранейшаму. Спецыялістаў няма, дапамогі, якая павінна быць, таксама няма. Так, калі нешта здараецца, чалавек можа выклікаць міліцыю (зноў жа, калі яшчэ захоча звязвацца), але яна прыедзе, забярэ аб'юзера на 72 гадзіны або 15 сутак. Далей за гэта нічога не вырашаецца.

Еўрарадыё: Валерый Кавалькоў кажа, што ў адрозненне ад замежнага заканадаўства, дзе такія законы ёсць, у Беларусі гарантыя роўных правоў і абароны ад гвалту прапісаная ў іншых нарматыўных актах.

Юлія Міцкевіч: Мы гаварылі пра гэта і раней. Закон — гэта пра комплексны падыход да праблемы. Закон — не столькі пра пакаранне, колькі пра тое, як мінімізаваць наступствы і дапамагчы тым, хто пацярпеў.

У тым ліку ён пра тое, як дапамагчы тым, хто ў сілу выхавання або сацыялізацыі можа стаць аб'юзерам або гвалтаўніком. Напрыклад, ёсць розныя прафілактычныя мерапрыемствы па змяншэнні ўзроўню агрэсіі або ярасці. Гэта значыць усё гэта даволі вялікая праграмная дзейнасць, якая магла б весціся раней.

Цяпер ніхто не будзе гэтым займацца. Так званая ўлада ў Беларусі вельмі выразна паказала, як можна парушаць законы. Пры гэтым намеснік міністра яшчэ і заяўляе, што па канстытуцыі жанчыны і мужчыны роўныя ў правах. Што тут скажаш…

Еўрарадыё: Закон аб хатнім гвалце, за які шмат гадоў змагаюцца актывісты і праваабаронцы, тычыцца не толькі жанчын, але і мужчын. Правільна?

Юлія Міцкевіч: Вядома. Гэтая праблема тычыцца ўсіх, а не толькі жанчын. Але жанчыны часцей за ўсё аказваюцца ў пазіцыі ахвяры. Кагосьці гэта закранае больш, кагосьці — менш. Жанчыны часта пакутуюць ад аб'юза і гвалту. Па нейкіх прычынах яны могуць жыць у такой сітуацыі доўга і не бачыць з яе выхаду. У выніку ў момант самаабароны яны могуць нават забіць партнёра і панесці пакаранне за забойства. Закон дапамог бы ўсім. Праблема хатняга гвалту — глабальная і сацыяльная.

Еўрарадыё: Ці праўда, што на постсавецкай прасторы закона аб хатнім гвалце няма толькі ў Беларусі і Расіі? Як вы думаеце, чаму менавіта ў гэтых краінах улады так супраціўляюцца гэтай ініцыятыве? Сам Лукашэнка назваў праект "Дурасцю, узятай перш за ўсё з Захаду"...

Юлія Міцкевіч: Лепш задаць гэтае пытанне самім уладам. Мне здаецца, што ў Расіі ініцыятыву паставілі на паўзу, а ў Беларусі закона як не было, так і няма. Думаю, што прыняць закон — значыць прызнаць гвалт праблемай, прызнаць тое, што ён у нас сацыяльна ўхваляецца.

У Расіі, якая развязала вайну, шмат гвалту. У Беларусі, дзе адбываюцца рэпрэсіі, — таксама. Прыняць закон — значыць прызнаць, што дзяржава і ўлады ў нашых краінах прадстаўленыя як гвалтаўнікі. Па сутнасці — прыняць закон супраць саміх сябе. Так і ёсць.

Людзі, якія збіваюць іншых людзей на вуліцах, не становяцца белымі і пухнатымі, калі прыходзяць дадому. Калі ты гвалтаўнік і б'еш тых, каго лічыш экстрэмістамі, ты гэтак жа сама паводзіш сябе і ў сям'і.
Найвышэйшым пікам праявы гвалту з'яўляюцца рэпрэсіі і вайна.

Даведка: Па дадзеных МУС, за 11 месяцаў 2022 года ў Беларусі зарэгістравана 70 тысяч фактаў хатняга гвалту. На ўліку ў МУС знаходзіцца 14 тысяч чалавек, якія ўчынілі хатні гвалт.