Каментарый юрыстаў: ці выдасць адвакат інфармацыю кліента на допыце?

Эфектыўнасць юрыдычнай дапамогі вышэйшая, калі адвакат максімальна праінфармаваны аб усіх нюансах сітуацыі кліента. Веданне дэталяў дазваляе ў большай ступені ўлічыць рызыкі і спрагназаваць наступствы тых ці іншых дзеянняў кліента. Аднак часцяком істотная частка інфармацыі, якая мае значэнне для аказання юрыдычнай дапамогі, носіць асабісты характар ​​альбо праінфармаванасць старонніх людзей можа нашкодзіць кліенту.

Ці варта людзям, якiя звяртаюцца да адваката па абарону, асцерагацца раскрыцця канфідэнцыйнай інфармацыі, калі яго вырашаць дапытаць? Пра гэта выданню "Белорусы и рынок" расказалі кіруючы партнёр адвакацкага бюро "Лаеўскі, Юльскі і партнёры" Дзмітрый Лаеўскі і яго калегі адвакаты Яўген Пыльчанка і Вольга Цікавенка.

Гатоўнасць кліента расказаць адвакату пра ўсе абставіны непасрэдна звязана з упэўненасцю кліента ў тым, што паведамленыя ім звесткі ні пры якіх абставінах не могуць быць атрыманы ад адваката дзяржаўнымі органамі і сілавымі структурамі насуперак волі кліента. Інакш кажучы, кліент хоча быць упэўнены ў тым, што давераная адвакату інфармацыя застанецца канфідэнцыйнай. Адсюль прырода ўсталяванай у заканадаўстве забароны дапытваць адвакатаў як гарантыі для кліентаў.

Нягледзячы на ​​гэта, у апошні час пачасціліся выпадкі выкліку адвакатаў у органы дазнання і крымінальнага пераследу і спробы іх допыту ў якасці сведак, што, мякка кажучы, выклікае насцярожанасць. Бо сведка — гэта працэсуальны статус, пры якім па агульным правіле чалавек абавязаны даваць паказанні. У той жа час адвакат павінен выконваць канфідэнцыяльнасць адносна інфармацыі, атрыманай ад кліента. Таму пытанне пра магчымасць выкліку адваката для дачы паказанняў у сувязі з аказаннем прававой дапамогі кліентам з'яўляецца актуальным.

 

Забарона допыту адваката

Можна ўпэўнена канстатаваць, што заканадаўства забараняе допыт адваката пра звесткі, атрыманыя ад кліента, і ахоўвае адвакацкую таямніцу. У адпаведнасці з п. 1 арт. 18 Закона Рэспублікі Беларусь ад 30.12.2011 № 334-З "Аб адвакатуры і адвакацкай дзейнасці ў Рэспубліцы Беларусь" (далей — закон аб адвакатуры) у сваёй дзейнасці адвакат абавязаны забяспечваць умовы захавання адвакацкай тайны, гэта значыць звестак аб пытаннях, па якіх кліент звярнуўся па юрыдычную дапамогу, сутнасці кансультацый, тлумачэнняў, даведак, атрыманых кліентам ад адваката, звестак аб асабістым жыцці кліента, інфармацыі, атрыманай ад кліента, пра абставіны здзяйснення злачынства па крымінальнай справе, па якой адвакат ажыццяўляў абарону правоў, свабод і інтарэсаў кліента, а таксама звестак, якiя складаюць камерцыйную тайну кліента.

Пры гэтым у сілу п. 4 арт. 16 закона аб адвакатуры адвакат, стажоры і памочнікі адваката не могуць быць дапытаныя ў якасці сведак пра абставіны, якія складаюць адвакацкую таямніцу, а дзяржорганы і іншыя арганізацыі не маюць права выпатрабоўваць, адбіраць і іншым чынам атрымліваць у адваката, стажора і памочніка адваката інфармацыю, якая складае адвакацкую таямніцу.

Акрамя таго, пп. 2 і 3 арт. 16 закона аб адвакатуры забараняюць умяшанне ў прафесійную дзейнасць адваката, якая ажыццяўляецца ў адпаведнасці з заканадаўствам, альбо стварэнне перашкод гэтай дзейнасці якім бы там ні было чынам, а таксама патрабаванне ад адваката паведамлення якіх-небудзь звестак, якія складаюць адвакацкую таямніцу, альбо патрабаванне такіх звестак ад стажораў і памочнікаў адваката. Інфармацыя, якая складае адвакацкую таямніцу, не можа быць атрымана ад адваката, а таксама ад стажораў і памочнікаў адваката і выкарыстана ў якасці доказу ў крымінальным, грамадзянскім, гаспадарчым і адміністрацыйным працэсах.

Такім чынам, выклік адваката для дачы паказанняў (тлумачэнняў) па пытаннях, звязаных з аказаннем адвакатам юрыдычнай дапамогі, прама забаронены заканадаўствам.

 

Хто вызначае, што ёсць адвакацкая таямніца

У рамках забеспячэння ўмоў захавання адвакацкай таямніцы адвакат мае безумоўную прэрагатыву вызначаць, якія менавіта звесткі і матэрыялы адносяцца да адвакацкай таямніцы. Службовай асобе дзяржаўнага органа не можа быць вядома, ці складаюць адвакацкую таямніцу звесткі, пра якія ён мае намер дапытаць (апытаць) адваката. Такім чынам, пры выкліку адваката на допыт (апытанне) з любой фармулёўкай і для высвятлення любых абставін існуе імавернасць пастаноўкі перад ім пытанняў аб звестках, што складаюць адвакацкую таямніцу. У сувязі з гэтым адвакат мае права адмовіцца ад удзелу ў допыце (апытанні), калі гэты допыт (апытанне) звязаны з аказанай раней ці аказванай ім юрыдычнай дапамогай.

Выклікаючы адваката для дачы паказанняў (тлумачэнняў), службовая асоба не можа не ведаць, што звесткі, якія прадстаўляюць інтарэс для дадзенай службовай асобы, сталі вядомыя гэтаму адвакату менавіта ў сувязі з аказаннем юрыдычнай дапамогі, паколькі менавіта аказанне адвакатам юрыдычнай дапамогі канкрэтнай асобе з'яўляецца прычынай выкліку адваката на допыт. Тым самым службовая асоба спрабуе дапытаць (апытаць) адваката, загадзя ведаючы, што такі допыт (апытанне) з'яўляецца незаконным.

Такім чынам, выклік адваката для дачы паказанняў (тлумачэнняў) па пытаннях, звязаных з аказаннем юрыдычнай дапамогі, з'яўляецца незаконным дзеяннем службовай асобы дзяржаўнага органа, якія парушаюць правы адваката і гарантыі адвакацкай дзейнасці, усталяваныя законам аб адвакатуры.

Дадатковыя гарантыі ў крымінальным працэсе. Спецыяльныя нормы аб недапушчальнасці атрымання ў адваката, які прымае ўдзел у крымінальным працэсе, звестак, якiя складаюць адвакацкую таямніцу, змяшчаюцца ў Крымінальна-працэсуальным кодэксе Рэспублікі Беларусь (КПК). У сілу п. 3 ч. 4 арт. 48 КПК абаронца абавязаны не выдаваць звесткі, якія сталі вядомыя яму ў сувязі з аказаннем ім юрыдычнай дапамогі. У адпаведнасці з п. 3 ч. 2 арт. 60 КПК допыту ў якасці сведак не падлягаюць адвакаты, іх стажоры, памочнікі, іншыя работнікі адвакацкіх утварэнняў, юрыдычных кансультацый — для атрымання якіх-небудзь звестак, якія могуць быць ім вядомыя ў сувязі з аказаннем юрыдычнай дапамогі пры вядзенні па крымінальнай справе.

Пры гэтым у п. 2 ч. 4 арт. 48 КПК замацаваны абавязак абаронцы падпарадкоўвацца толькі законным распараджэнням органа, які вядзе крымінальны працэс. Абавязак падпарадкоўвацца толькі законным распараджэнням органа, які вядзе крымінальны працэс, таксама прадугледжаны п. 4 ч. 3 арт. 59 КПК у дачыненні да прадстаўнікоў пацярпелага, грамадзянскага істца і грамадзянскага адказчыка і п. 2 ч. 3 арт. 60-1 КПК у дачыненні да адваката сведкі.

Такім чынам, КПК вызваляе адваката, які прымае ўдзел у крымінальнай справе ў якасці абаронцы, адваката сведкі або прадстаўніка пацярпелага, грамадзянскага істца, грамадзянскага адказчыка, ад абавязку выконваць незаконныя распараджэнні органа, які вядзе крымінальны працэс, у тым ліку з'яўляцца па выкліку для дачы паказанняў па пытаннях, звязаных з аказаннем юрыдычнай дапамогі. Выклік жа адваката для дачы паказанняў службовай асобай органа, які вядзе крымінальны працэс, з'яўляецца прамым парушэннем вышэйназваных нормаў.

 

Абавязак дзяржавы — стварыць умовы

Згодна з ч. 2 арт. 59 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь дзяржаўныя органы, службовыя і іншыя асобы, якім даверана выкананне дзяржаўных функцый, абавязаны ў межах сваёй кампетэнцыі прымаць неабходныя меры для ажыццяўлення і абароны правоў і свабод асобы. У сілу п. 1 арт. 37 закона аб адвакатуры дзяржава гарантуе адвакатам магчымасць ажыццяўлення адвакацкай дзейнасці і спрыяе стварэнню неабходных умоў для гэтага, забяспечвае незалежнасць дзейнасці адвакатуры, даступнасць юрыдычнай дапамогі, а таксама супрацоўніцтва дзяржаўных органаў і органаў адвакацкага самакіравання ў справе забеспячэння абароны правоў, свабод і інтарэсаў грамадзян, аказання юрыдычнай дапамогі фізічным і юрыдычным асобам.

У сувязі з вышэйпададзеным можна канстатаваць, што сёння заканадаўства змяшчае нормы, якія забараняюць не толькі допыт, але і сам выклік адваката на допыт у сувязі з аказаннем ім юрыдычнай дапамогі. Галоўнае, каб правапрымяняльная практыка строга прытрымлівалася прадпісанняў закона. Пры гэтым любая службовая асоба абавязана памятаць, што праз аказанне прававой дапамогі адвакат забяспечвае рэалізацыю грамадзянамі канстытуцыйнага права, у сувязі з чым любое дзеянне, накіраванае на прымяншэнне прафесійных правоў і гарантый адваката, парушае фундаментальную канстытуцыйную норму і тым самым прычыняе істотную шкоду інтарэсам грамадства, што недапушчальна ў прававой дзяржаве.