Уланоўская: Пастаноўкі Ліепы — не альтэрнатыва спектаклям Елізар'ева

"...Балет без Елізар’ева падобны да спектакляў правінцыйнай трупы..." 

Еўрарадыё: Некалькі гадоў таму беларускі балет пакінуў балетмайстар Валянцін

Елізар’еў, дзякуючы якому пра наш балет даведаўся свет. Ці моцна паўплываў яго сыход на агульную сітуацыю ў айчынным балеце? Што негатыўнага і станоўчага адбылося ў тэатры балета за гэтыя 2 гады?

Святлана Уланоўская: Вядома, сыход Валянціна Мікалаевіча не мог не адбіцца на нашай трупе на розных узроўнях. Маю на ўвазе і рэпертуар — яго рознабаковасць, і арыгінальнасць пастановак, і мастацкую палітыку тэатра, адпаведна, прафесійны ўзровень трупы. Што станоўчага: у год пасля сыходу Елізар’ева былі актыўна наладжаныя гастролі. Да нас прыязджала Ніна Ананіяшвілі, паказвалі “Лебядзінае возера” ў рэдакцыі Юрыя Грыгаровіча артысты Вялікага тэатра Масквы, былі гастролі Раду Паклітару, прыязджаў ізраільскі балет, трупа Барыса Эйфмана...

Еўрарадыё: Неаднойчы Андрыс Ліепа...

Святлана Уланоўская: Андрыс Ліепа — гэта “зорка” апошняга года нашага балета. Уся гастрольная афіша цяпер — гэта Андрыс Ліепа. У параўнанні з пазамінулым годам зараз гастролі дастаткова звузілі свой фармат. Лепшыя пастаноўкі выдатных балетмайстраў XX стагоддзя, тое, што лічыцца класікай сучаснага балета — для нашага гледача па-ранейшаму з’яўляецца terra incognito.

Што яшчэ негатыўнага — дык гэта жахліва сумны рэпертуар цяперашняга тэатра, дзе пастаноўкі Валянціна Елізар’ева, які насамрэч узняў беларускі балет на цалкам новы ўзровень, выхаваў сваю выканаўчую школу, сваіх артыстаў, стварыў свой аўтарскі тэатр, здымаюцца з рэпертуару! Аўтарскі балетны тэатр на тэрыторыі постсавецкай прасторы — гэта адзінкі. Харэографаў, якія здольныя стварыць свой самабытны рэпертуар — вельмі мала. Гэта Барыс Эйфман у Санкт-Пецярбургу, ён аднакурснік Елізар’ева — гэта тое выдатнае пакаленне, што выйшла на авансцэну ў 1970-я гады. Раду Паклітару ў Кіеве — гэта ўжо іншы фармат. Такіх харэографаў не толькі на постсавецкай прасторы, але і ва ўсім свеце — адзінкі. І вось пасля сыходу Елізар’ева яго пастаноўкі ідуць вельмі рэдка. Натуральна, узровень іх выканання падае, таму што калі спектакль не ідзе месяц, другі, то гэта адбіваецца на выканаўчым ўзроўні. Тое, што прапануецца зараз у якасці альтэрнатывы — гэта не альтэрнатыва. Пастаноўкі Елізар’ева дэманструюцца ў гастрольным фармаце — парадаксальна: у нас яны ідуць рэдка, але калі на гастролі, дык, вядома, “вязем Елізар’ева”. Бо дзякуючы яму беларускі балет выйшаў за межы лакальнай з’явы і стаў з’явай міжнароднага маштабу.

Тое, што зараз прэзентуецца пад нібыта сучаснымі пастаноўкамі — “Папялушка” Пузакова, тое, што прывозіць Ліепа пад брэндам “Рускія сезоны” — гэта даволі сумнеўныя пастаноўкі паводле густу, прафесіяналізму і г.д. І калі сыходзіць мастацкі кіраўнік з тэатру, яго пастаноўкі прыбіраюцца з рэпертуару, то бок, яны ёсць, але ідуць зрэдку, то ў такім выпадку прапаноўваецца нешта ўзамен. Але тое, што паказваюць у нас — гэта не альтэрнатыва, а спектаклі сярэднестатыстычнай, правінцыйнай трупы. Тое, што сёння мае наш тэатр — адзіны тэатр оперы і балета ў Беларусі, сталічны тэатр — гэта пастаноўкі, пераважна, руска-савецкага фармату, далей наш тэатр не пайшоў.

Харэаграфічная фантазія "Дождж". "Кіеў Мадэрн-Балет"

Эксперыментальная сцэна... А раптам!

Еўрарадыё: У сувязі з наплывам гастралёраў і сумеснымі праектамі тэатру з тым жа балетам Андрыса Ліепы, ці можна спадзявацца на тое, што нарэшце пры нашым Вялікім тэатры з’явіцца эксперыментальная сцэна?

Святлана Уланоўская: Думаю, у бліжэйшыя 5 гадоў не з’явіцца, бо наплыў — гэта адзінкавыя выступы. Асобныя пастаноўкі Андрыса Ліепы і яго антрэпрызы — гэта не рознабаковы гастрольны графік. Да таго ж, тэатр не так даўно адкрыўся ў адрэстаўраваным будынку, і калі б кіраўнікі рэпертуарнай палітыкі мелі на ўвазе сучасны балет, то, натуральна, была б яшчэ і іншая сцэна для пастановак неакадэмічнага фармата. Увогуле ў нас тэатр адзіны і ўнікальны ў сваім родзе, мабыць, на ўсёй постсавецкай прасторы, бо паўсюль, не кажучы пра такія балетныя Мекі, як Марыінскі і Вялікі тэатры, ёсць эксперыментальная сцэна для пастановак неакадэмічнага фармата, якія ідуць у рэпертуары. У нас жа няма ні пастановак, ні адпаведнай сцэны для іх.

Еўрарадыё: А ўсё-такі, калі ўявіць, што эксперыментальная сцэна з’явілася — хто б з айчынных харэографаў ці балетмайстраў мог яе ўзначаліць?

Святлана Уланоўская: Магчымы такі варыянт, як у шматлікіх тэатрах свету, калі няма аднаго харэографа, які ўзначальвае трупу сучаснага танца, фарміруе яе рэпертуар, але ёсць агульны кіраўнік балетнага калектыву, які запрашае іншых харэографаў. Менавіта прадстаўнікоў сучаснай харэаграфіі для працы з гэтай трупай. Так існуе і Амерыканскі балетны тэатр, і іншыя буйныя балетныя кампаніі. Тады гэта будзе магчыма ў нашым выпадку. Бо можна і таго ж Змітра Залескага запрасіць, і Наталлю Фурман, Раду Паклітару і іншых харэографаў. У такім фармаце існаванне эксперыментальнай сцэны цалкам магчымае!

“....нашы харэографы такія, і беларуская харэаграфія менавіта такая...”

Еўрарадыё: Давай пяройдзем да харэаграфічнага майстэрства і з’яўлення ў апошні час незалежных сучасных пластычных тэатраў — “Каракулі”, “КарнягТэатр”, D.O.Z.SK.I... Ці можна казаць пра іх знаходжанне ў агульнаеўрапейскім танцавальным кантэксце?

Святлана Уланоўская: Можна казаць пра тое, што ёсць беларускі сучасны танец. Ён сфарміраваўся. Ёсць яго яскравыя прадстаўнікі. Ёсць ужо два пакаленні харэографаў — тыя, якія напачатку 1990-х былі піянерамі і тыя маладыя харэографы, якія прыйшлі ў 2000-х. Пра канкурэнцыю ў агульнаеўрапейскім кантэксце гаварыць складана — паколькі ў нас не было традыцыі сучаснага танца, якая налічвае больш за стагоддзе ў сваёй эвалюцыі ў Еўропе і ЗША. У нас масавы ўсплеск назіраецца толькі ў 1990-я гады дзякуючы Віцебскаму фестывалю сучаснай харэаграфіі і змене сацыякультурнай сітуацыі. Расіянам пашанцавала больш, бо там напачатку XX стагоддзя былі такія першапраходцы сучаснага балета, як Фёдар Лапухоў, Кас’ян Галяйзоўзскі, Леанід Якабсон, былі “Танцы машын” Мікалая Фарэгера і яго майстэрня, розныя рытм-пластычныя студыі, тыя ж Фокін і Ніжынскі — прадвеснікі новай стылістыкі ў балетным і танцавальным мастацтве.

У нас падобных прэцэдэнтаў не было, таму нашыя харэографы ў 1990-х гадах пачалі абсалютна з нуля, і, вядома, усё гэта робіцца з аглядкай на досвед замежных харэографаў і калег. Калі, напрыклад, на тым жа Віцебскім фестывалі з’яўляецца нехта з самабытных расійскіх харэографаў, як, напрыклад, Сяргей Смірноў — лідар трупы “Эксцэнтрык-балет”, то беларускіх харэографаў ахоплівае “смірноваманія” — то бок, з’яўляюцца спектаклі, створаныя ў стылістыцы гэтага харэографа. Таму гаварыць пра самастойнасць, самабытнасць і аўтэнтычнасць беларускага танца – гэта даволі спрэчнае пытанне. Аднак нельга не ўсведамляць, што за кароткі часовы перыяд беларускі сучасны танец, паспрабаваўшы і прайшоўшы этапы пераймання, станаўлення, прафесіяналізацыі, набыў сваё аблічча ў міжнародным танцавальным кантэксце.

Нашы харэографы не такія радыкальныя ў сваіх эксперыментах, як замежнікі, — відаць, гэта рыса нашай ментальнасці. Калі ў Еўропе зараз назіраецца крызіс танцавальнасці, тэатральнасці, калі ў пастаноўцы можа прысутнічаць мінімум руху, нашы харэографы ўсё-такі імкнуцца размаўляць менавіта праз танец, праз пластыку і надаваць сваім ідэям тэатральна бачныя формы. Гэта як раз тое, што згубіў сучасны танец на Захадзе, і гэтым нашы харэографы могуць быць цікавыя, тым больш, калі гэта зроблена на такім высокапрафесійным узроўні, як у тэатра D.O.Z.SK.I. І невыпадкова, што ўсе іхнія ўдзелы ў конкурсах не застаюцца па-за ўвагай журы і прыносяць узнагароды.

D.O.Z.SK.I.

На Віцебскім фестывалі я неаднойчы чула, што, маўляў, “вашы харэографы дагэтуль танцуюць, вашы харэографы дагэтуль імкнуцца распавесці нейкую гісторыю, а сюжэт зараз увогуле не ў модзе, вашы харэографы дагэтуль хочуць данесці свае эмоцыі, у вас на сцэне дагэтуль ёсць тэатр — усё гэта даўно састарэла”. Але я так не лічу. Так, нашы харэографы такія, і беларуская харэаграфія менавіта такая. Гэта не адсталасць густаў — гэта і ёсць беларускі сучасны танец. Ён не кепскі, не адсталы, ён — такі. І гэтым ён можа быць цікавым у кантэксце ўсіх мадэрнісцкіх плыняў заходняй харэаграфіі. І ўзровень асобных прадстаўнікоў нашай сучаснай харэаграфіі сведчыць пра тое — зноў жа вярнуся да Зміцера Залескага, гэта насамрэч найбольш яскравая постаць у нашым сучасным танцы апошніх гадоў. Да прыкладу, яго і танцоўшчыцу з яго трупы Кацярыну Квяткоўскую запрасіў Барыс Эйфман быць кансультантам па сучаснай пластыцы ў яго трупе. І апошняя прэм’ера Эйфмана — балет “Радэн” — там ёсць асобныя эпізоды, пастаўленыя менавіта Залескім.

Еўрарадыё: Дарэчы, якія раней не раскрытыя тэмы ўздымаюць сучасныя беларускія тэатры? Якія тэмы раней не ўвасаблялі ў балетным тэатры, а зараз закранаюць сучасныя харэографы?

Святлана Уланоўская: Тое, што мы бачым у класічным балетным тэатры, — гэта, як правіла, спектакль сюжэтны, гэта нейкая гісторыя паводле матываў твораў з сусветнай літаратурнай класікі ці балет-казка. Сучасныя харэографы аддаюць перавагу арыгінальнасці канцэпцыі, не пазычанай з нейкай літаратурнай першакрыніцы, звароту да больш падсвядомай, асацыятыўна-метафарычнай сферы. Калі глядач хоча ўбачыць нейкую гісторыю з дакладнай сюжэтнай лініяй, прыйшоўшы на сучасную пастаноўку, то ён сыдзе расчараваным і абураным. Сучасны танец — гэта мастацтва асацыяцый, метафар, паўнамёкаў, мастацтва, якое апелюе не толькі да пачуццяў, але і да інтэлекту. То бок, мастацтва, якое ўвесь час патрабуе эмацыйных і інтэлектуальных рэфлексій з боку гледача. Ну, і ў якасці прыкладу можна назваць сучасны харэа-пластычны тэатр Яўгена Карняга, чые спектаклі — гэта цалкам яго арыгінальная аўтарская канцэпцыя, не звязаная ні з якім літаратурным сюжэтам, ні ўвогуле з нейкімі папулярнымі матывамі. І шмат у чым яго спектаклі адлюстроўваюць менталітэт сучаснага беларуса, але ў вельмі ненавязлівай асацыятыўна-метафарычнай форме. Вось гэта ёсць у сучасным танцы.

Еўрарадыё: Ці моцна паўплываў агульнамастацкі сусветны крызіс на жанры балета і сучаснага танцу ў Беларусі?

Святлана Уланоўская: Варта раздзяляць балет і сучасны танец. У нас — гэта асобныя галіны. За мяжой ужо няма такога супрацьстаяння: пастаноўкі харэографаў з неакадэмічнай адукацыяй ідуць у рэпертуары найбуйных балетных тэатраў. У нас пакуль што гэта ўсё розныя паняцці. Што тычыцца балетнага тэатра, то сенняшні пост-елізар’еўскі перыяд можна назваць перыядам так званых нулявых гадоў, калі лідара, балетмайстра-пастаноўшчыка, здатнага развіваць і ўзбагачаць існуючы рэпертуар няма. Адгэтуль усе праблемы.

Што тычыцца сучаснага танца, ці крызіс — не ведаю, але апроч D.O.Z.SK.I, “Каракуляў”, “КарнягТэатру”, новых імёнаў відавочна не стае. То бок, сітуацыя падобная да той, што была напачатку 1990-х: сучасны танец — па-ранейшаму мастацтва энтузіястаў-адзінак. У нас няма, напрыклад, сістэмы адукацыйных майстар-класаў, якія ёсць ва ўсім свеце, у тым ліку ў Расіі, як, напрыклад, Асацыяцыя тэатраў сучаснага танца “Цэх”, дзе адбываецца ўзаемаабмен досведам, куды прыязджаюць харэографы з-за мяжы і наладжваюць сумесныя праекты. То бок, фарміруецца прафесійнае, адукацыйнае поле сучаснага танца. У нас няма Асацыяцыі сучаснага танца — гэта акурат адно з істотных пытанняў, якое я ўздымала на Віцебскім фестывалі сучаснай харэаграфіі падчас тэарэтычнага майстар-класса. Зараз з шэрагам беларускіх харэографаў мы спрабуем такую асацыяцыю стварыць. Але гэта доўгі працэс, які вымагае шмат часу. На Віцебскім фестывалі летась быў конкурс менавіта сярод беларускіх харэографаў — адны і тыя ж асобы. І спраборнічаць ўвогуле няма з кім. То бок, калі выйшлі D.O.Z.SK.I, стала зразумела, што канкурэнтаў у іх няма, лідар відавочны.

"...мастацтва мае патрэбу ў матэрыяльнай падтрымцы..."

Еўрарадыё: Ці могуць пэўныя балетныя пастаноўкі мець камерцыйны поспех і ці ўвогуле сумяшчальныя паняцці “высокае мастацтва” і камерцыя?

Святлана Уланоўская: Калі мастацтва накіравана на камерцыйны вынік — прыбытак, то яно губляе многія з сваіх мастацкіх якасцяў. Бо тое, што лічыць добрым прадуктам для раскруткі і заробку грошай прадзюсар, менеджар і г.д, тое не заўсёды з’яўляецца высокамастацкім прадуктам. Падобных прыкладаў мноства. Але, тым не менш, мастацтва мае патрэбу ў матэрыяльнай падтрымцы. У нас у гэтым сэнсе таксама крытычная сітуацыя: у той час, як ва Украіне, Расіі, тым больш у Еўропе існуюць цэлыя інстытуты арт-менеджменту, то бок, менеджменту ў культурнай, мастацкай сферы — у нас такіх менеджараў адзінкі. У нас няма апякунскіх радаў, як у Расіі, няма фондаў, якія займаюцца менавіта падтрымкай і развіццем культурных інавацый. Да таго ж, любая тэатральная справа, тэатральная трупа — гэта людскі фактар, калектыў, і практычна кожны кіраўнік тэатру скажа, што тэатр, няхай балетны, няхай драматычны — гэта амаль заўсёды стратная справа. Нагадаю геніяльнага мецэната Сяргея Дзягілева, які напрыканцы жыцця аказаўся амаль на мяжы банкруцтва. Грошай у плане вялікіх прыбыткаў тэатральная трупа не прыносіць.

Аднак менеджарская, спонсарская падтрымка — гэта, вядома, велізарная дапамога для калектыву. Напрыклад, тэатр Раду Паклітару “Кіеў Мадэрн-балет” быў адкрыты дзякуючы фонду Уладзіміра Піліпава — украінскага мецэната, вельмі адукаванага чалавека, знаўцы мастацтваў, які лётае на оперныя прэм’еры ў “Ла Скала” і “Гранд Опера”. Калі спонсар такі, калі яму не абыякавае мастацтва, калі ён прафесіянал, тады ён і будзе падтрымліваць тэатральны прадукт адпаведнай якасці. То бок, тэатральная трупа — гэта вельмі складаны “прадукт” з пункту гледжання прыбыткаў. І, як кажуць шматлікія харэографы, што да гэтага і не варта імкнуцца, таму што гэта недасяжна. Ну, а шукаць матэрыяльную падтрымку, вядома, трэба.

Тэатр танцу "Каракулі"

Еўрарадыё: А сучасныя тэатра кшталту D.O.Z.SK.I могуць быць камерцыйна паспяховымі?

Святлана Уланоўская: Мне падаецца, што наўрад ці. Аднак калі хапае заробленых грошай на пастаноўку сваіх спектакляў, на ўтрыманне сваіх танцоўшчыкаў, на тое, каб яны не разбягаліся, не танцавалі дзе папала, а менавіта працавалі ў трупе, як у таго ж Залескага, — яго танцоўшчыкі з ім больш за пяць гадоў — вось у такім выпадку трупу можна лічыць паспяховай. І сучасны танец, і балет у гэтым плане патрабуюць розных выдаткаў, бо балет — гэта відовішча, шыкоўная сцэнаграфія, маляўнічыя касцюмы і г.д. Сучасны танец больш сціплы, ён не патрабуе супердарагіх убораў і сцэнаграфіі. Таму калі б у нашым тэатры побач з акадэмічным рэпертуарам ішлі сучасныя пастаноўкі, яны б былі менш выдатковымі за маштабныя балетныя пастаноўкі.

Беларусы — не спартыўная нацыя!

Еўрарадыё: Ці патрэбен беларусам балет?

Святлана Уланоўская: Балет у нас любяць. Толькі іншае пытанне — якога ўзроўню. Тое, што тычыцца глядацкай прасторы сучаснага танца, то яна ў нас яшчэ толькі фарміруецца. Шырокі глядач па-ранейшаму не падрыхтаваны, і не хоча нават ўспрымаць сучасны танец. Пра гэта сведчаць тыя пастаноўкі сучасных харэографаў, якія ў нас часам паказваюць у РТБД, куды прыходзіць тэатральная публіка, і як яна сябе паводзіць і што потым выказвае...

Класічны балет — так, яго любіць публіка. І тое, што прапануе зараз наш тэатр — пастаноўкі правінцыйнага ўзроўню, і “Папялушку” Пузакова, і апошнія пастаноўкі, створаныя пад эгідай Ліепы — “піпл хавае”. І вельмі шкада, таму што тэатр усё-такі фарміруе глядацкую аўдыторыю. І калі тэатр фарміруе публіку такімі пастаноўкамі, то спектаклі, якія сапраўды патрабуюць іншых эмацыйных і інтэлектуальных выдаткаў, глядач проста не будзе ўспрымаць. То бок, я не кажу пра ўсіх, але глядацкая культура людзей, якія ходзяць у тэатр: і драматычны, і музычны — вельмі нізкая, яна катастрафічна ўпала менавіта ў апошнія гады. Што, да прыкладу, ідзе ў нашых драматычных тэатрах? (Я параўноўваю з балетным тэатрам). Там няма, за рэдкім выключэннем, ніводнай сучаснай пастаноўкі! У Купалаўскім тэатры адзіны сучасны спектакль “Вяселле” Панкова ледзь не знялі з рэпертуару. У РТБД можна ўбачыць спектаклі Карняга, але “КарнягТэатр” — гэта самастойны арганізм, які не мае дачынення да рэпертуару Тэатра беларускай драматургіі. Больш ніводнага сучаснага спектакля, сучаснага па стылістыцы, па канцэптуальным змесце, выразных сродках ў нас не ўбачыш нідзе! Затое паўсюль ідуць забойныя камедыі, вадэвілі, на якія ходзіць публіка, а затым, калі ёй паказваеш нейкую больш-менш сур’ёзную рэч, хаця б “Спектакль №7” таго ж Карняга, яна абурана сыходзіць, па-хамску сябе паводзіць падчас спектаклю.

Еўрарадыё: Наколькі ментальна беларусы схільныя да танцаў? Ці тут справа не ў ментальнасці, а ў тэмпераменце?

Святлана Уланоўская: Ну, адназначна больш схільныя, чым да спорту! Беларусы — не прыроджаныя спартсмены і ўвогуле не спартыўная нацыя. Беларусы могуць быць выдатнымі песнярамі і танцоўшчыкамі, але не спартсменамі! Вядома, нельга казаць пра беларусаў, як пра афрыканцаў ці афраамерыканцаў, у якіх танец у крыві. Але ўсё роўна танцавальны ген прысутнічае ў любой нацыі. Беларусы — больш танцоры, чым спартсмены!

Фота: www.another.by, Сяргея Серабро, Еўрарадыё

Інтэрв'ю зробленае для праграмы "Форум Беларусь" на Еўрарадыё.
Нас можна слухаць у Брэсце на хвалях польскага "Radio dla Ciebie" 103,4 FM у суботу з 6 да 7 раніцы. 24 гадзіны на УКХ у Глыбокім, Паставах, Відзах і Міёрах на частаце 68,24 МГц. У Пінску на хвалях украінскага радыё "Мелодыя" 105,3 і 107,1 FM, а таксама праз спадарожнік HOTBIRD 6—13° на ўсход, частата 11200 МГц, вертыкальная палярызацыя, хуткасць патоку 27500 Ms/s, карэкцыя памылкі (FEC) 5/6.  ASTRA 4A—4,8° на ўсход, частата 12379.62 МГц, гарызантальная  палярызацыя, хуткасць патока 27500 Ms/s, карэкцыя памылкі (FEC) 3/4.