"У кандыдата ёсць праграма, калі яе можна перадаць у 140 знаках!"

Блогер Віктар Малішэўскі прапанаваў кандыдатам у прэзідэнты запосціць свае праграмы ў Твітэр, распавёў пра тое, як яны "мочаць" адзін аднаго ў Фэйсбуку і паразважаў, чаму прэтэндэнты баяцца няёмкіх пытанняў.

Еўрарадыё: Сёння мы пагаворым пра грамадзянскую журналістыку перад выбарамі.На падобную тэму мы размаўлялі на пачатку году. У той раз мы прыйшлі да высновы, што беларусаў больш цікавяць памідоры…  Напэўна, гэта натуральная сітуацыя не толькі для Беларусі, але і для іншых краін, калі людзей больш цікавіць тое, з чым яны сутыкаюцца кожны дзень, а цікавасць да палітыкі з'яўляецца толькі калі ёсць нагода. У Беларусі такой нагодай могуць стаць прэзідэнцкія выбары.

Я паглядзела твой блог - у цябе цяпер 8 з 10 пастоў або пра выбары, або нейкая калявыбарная тэматыка. Табе сёння цікавей пісаць пра выбары, ці беларусы таксама пачынаюць больш цікавіцца выбарамі, а не як раней - памідорамі?

Малішэўскі: Ты кажаш - 8 з 10 пастоў пра выбары, а я і не памятаю, якія два былі не пра выбары. Сапраўды, я цяпер думаю толькі пра выбары і пішу толькі пра выбары. Я думаю, людзі засумавалі за час двухтыднёвай паўзы, пакуль правяралі подпісы... Стала трохі сумна, і людзі думаюць - хутчэй бы ўжо далей гэта працягвалася, і хутчэй бы ўжо скончылася.

Усё паўтараецца, палову прэзідэнцкага тэрміна людзі жывуць у рэжыме "дэжа вю". Уладзе ўжо наогул няма чаго казаць, і яна пачынае казаць тое ж самае, што казала на мінулых, на пазамінулых выбарах. Напрыклад, калі ў гэты раз прэзідэнт папрасіў выбарўчыкаў збіраць подпісы за апазіцыйных кандыдатаў - тое ж ён рабіў і ў 2006 годзе... Зразумела, што выбары цяпер абмяркоўваюцца, і што ў грамадстве яны цяпер актуальней за памідоры, але ў той жа час грамадства жадае хутчэй ад іх адмахнуцца. 

Еўрарадыё: На папярэдніх прэзідэнцкіх выбарах 6,3% беларусаў даведваліся пра кандыдатаў з інтэрнэту. А ў Мінску - 17,5% (паводле апытання Ўсерасійскага цэнтра даследаванняў грамадскай думкі - ЕРБ). Цяпер, верагодна, гэта лічба нашмат павялічылася, практычна ў кожнага кандыдата ёсць свае блогі, яны прадстаўленыя ў сацыяльных сетках… Наколькі гэта ўплывае на выбар? Ці гэта робіцца проста таму, што трэба?

Малішэўскі: Кандыдаты насамрэч робяць гэта толькі таму, што трэба. Калі б яны жадалі прысутнічаць у інтэрнэце, яны б завялі акаўнты на фэйсбуку ці ў ЖЖ не прама перад выбарамі, а нашмат раней. Адзіны кандыдат, які гэта зрабіў - Раманчук. Вельмі многія кандыдаты заводзілі акаўнты, а потым кідалі. Той жа Някляеў завёў акаўнт на Тутбаі і закінуў. Гэта кажа пра іх стаўленне: ім сказалі завесці - яны завялі, ім не кажуць іх падтрымліваць - яны не падтрымліваюць.

Кандыдаты заводзяць акаўнты ў Твітэры, і падчас усёй выбарчай кампаніі распавядаюць, колькі яны сабралі галасоў… Мне гэта не важна, мне значна цікавей, каб у 140 знаках яны распавялі пра сваю выбарчую праграму. Хай яны паспрабуюць гэта зрабіць, і тады я скажу - так, у іх ёсць выбарчая праграма, калі яе можна выказаць у 140 знаках! Але яны гэтага не робяць. У іх усе гэтыя акаўнты для таго, каб распавядаць, якія яны крутыя, а насамрэч трэба распавядаць трохі пра іншае. 

Ты казала, што на мінулых выбарах каля 6% беларусаў даведваліся пра выбары з інтэрнэту… Я бачыў апошнія дадзеныя НИСЭПД - цяпер гэта нешта каля 10%.

Еўрарадыё: Зусім ненамнога павялічылася - усяго на 4%.

Малішэўскі: Так, гэта вельмі мала. Я не думаю, што за гэты час у інтэрнэце стала больш людзей, якія абмяркоўваюць ці пішуць пра выбары. Увогуле, пішуць тыя ж самыя людзі. Ніякага звышнатуральнага выкіду не адбылося. Я цікавіўся на Тутбаі, ці павялічылася ў іх колькасць наведванняў у сувязі з выбарамі, яны сказалі, што дынаміка звычайная… Чамусьці актыўнага росту не адбылося, хоць, па ідэі, павінен быць. 

"Чым горшай будзе журналістыка, тым лепшай будзе грамадзянская журналістыка"

Малішэўскі: Я да тэрміна "грамадзянская журналістыка" стаўлюся даволі скептычна. Больш таго, я лічу, што гэта шкодны тэрмін, таму што журналістыка - гэта штосьці больш сакральнае, у чалавека павінна быць санкцыя на журналістыку, нельга кожнага хто штосьці ўбачыў і напісаў назваць журналістам. Давайце ў такім разе грамадзянскае прэзідэнцтва ўвядзём…

Еўрарадыё: Правільна, заўсёды хтосьці на месцы падзей апынаецца хутчэй, чым прафесіянал. І калі, напрыклад, хтосьці стаў сведкай злачынства і апынуўся на месцы злачынства хутчэй за следчага, яго ж не называюць "грамадзянскім следчым"?

Малішэўскі: Так, ён адзін з відавочцаў, якога потым выкарыстоўвае журналіст.

Еўрарадыё: Я так разумею, што грамадзянская журналістыка - гэта калі "ў нас ёсць урад, а мы будзем хадзіць з мабільнікамі, наўтбукамі, фотаапаратамі, і калі штосьці падазронае заўважым, будзем гэта фоткаць, змяшчаць у сябе ў блогах, каб прыцягнуць да гэтага ўвагу і разабрацца". У нас такое ёсць?

Малішэўскі: Ты прыдумала нейкую ідэальную схему грамадзянскай журналістыкі. Я не думаю, што яна недзе ёсць... Не, недзе ёсць пэўныя блогеры - адзін-два на краіну, якія так і робяць. У іх могуць быць зусім розныя матывы - камусьці проста цікава, хтосьці жадае праславіцца і г.д. У Расіі, напрыклад, Навальны так робіць - чалавек груба кажучы "троліць" урад. Ён канкрэтна за імі сочыць, ён адмыслова стаў мінарытарным акцыянерам розных топ-кампаній, ён увесь час улазіць у іх справы, штосьці раскрывае… 

Яшчэ адзін блогер, не ўспомню, з якой краіны, прасачыў кропкі, куды прызямляўся прэзідэнцкі самалёт за апошнія некалькі месяцаў (гэта былі зусім розныя аэрапорты свету). І ён задаў пытанне: "Як гэта - прэзідэнт у краіне, а яго самалёт лётае па ўсім свеце... Хто лётае на самалёце прэзідэнта?" Аказалася, што гэта яго жонка лётала ў шопінгі. Вось гэта "грамадзянская журналістыка", але яна не носіць масавы характар, гэтым займаюцца адзін-два чалавекі. Усе астатнія займаюцца а-ля грамадзянскай журналістыкай - я гэта выпадкова ўбачыў, я пра гэта напісаў.

Еўрарадыё: Вось ты кажаш, што ты супраць тэрміна "грамадзянская журналістка". Наогул, гэта распаўсюджаная рэакцыя, калі прафесійныя журналісты так рэагуюць на грамадзянскіх - глядзяць зверху ўніз, або ігнаруюць, маўляў - яны не прафесіяналы, а "калі чую словазлучэнне грамадзянскі журналіст - хачу дастаць пісталет…" Ты таксама працяглы час працаваў менавіта як прафесійны журналіст. А цяпер больш пішаш у свой блог… Вось, як прафесійны журналіст Малішэўскі ставіцца да грамадзянскага журналіста Малішэўскага?

Малішэўскі: Забіў бы (смяецца). Насамрэч, для мяне блог - гэта ніякая не журналістыка, а эксперыменты над журналістыкай. Мне проста цікава, як успрымаюцца мае тэксты. Я ламаю ўяўленні пра журналістыку. Па стандартах, у кожным артыкуле павінна быць не больш за тры лічбы, а я выстаўляю 33 лічбы і гляджу - а будзе гэта чытацца ці не, а якія лічбы з гэтага наогул запомняцца... У газеце ты так ніколі не паспрабуеш, а тут - можаш.

Еўрарадыё: Хто каго больш выкарыстоўвае - блогеры прафесійных журналістаў ці журналісты блогераў?

Малішэўскі: Вядома, вельмі многія СМІ выкарыстоўваюць блогі - яны там бачаць тэмы, якія не заўважаюць журналісты. Напрыклад, гэта гісторыя з дзяўчынкай-інвалідам, якую запрасілі на Еўрабачанне. А потым сказалі "дапабачэння", таму што "ў вас няма інваліднай каляскі". Гэта ўсё вісела ў інтэрнэце на форуме гарвыканкама, і нікому не было цікава. І журналісты, якія знемагаюць "у нас няма тэм, нам няма пра што пісаць" хадзілі міма гэтай тэмы і не бачылі яе, пакуль нейкі блогер не палез на форум гарвыканкама. Скажы, навошта ён туды палез? Таму што яму гэта цікава. У дадзеным выпадку можна сказаць, што журналісты выкарысталі блогера. Ну і што? 

З іншага боку, я выкарыстоўваю СМІ для збору першапачатковай, прымітыўнай інфармацыі. Гэта значыць тое, што я не магу зрабіць, за мяне зробяць СМІ. Я проста іх бяру, выкарыстоўваю, стаўлю цытаты - усё, мне больш ад іх нічога не трэба. Калі СМІ і далей будуць працягваць працаваць так, як працуюць цяпер, яны хутка ператворацца ў "збіральнікаў першапачатковай прымітыўнай інфармацыі". А потым блогеры будуць браць інфармацыю і добра яе абгульняць. Мне здаецца, цяпер да гэтага ідзе.

"Я прыдумаў неймаверную колькасць няёмкіх пытанняў для кандыдатаў, але яны паставіліся да гэтага занадта насцярожана"

Малішэўскі: Я прыдумаў праект "Няёмкія пытанні кандыдату" - вырашыў злавіць кандыдатаў і задаць пытанні, якія з майго пункта гледжання, будуць ім нязручныя, якія, магчыма, жадае задаць электарат і якія не могуць задаць журналісты, таму што скаваныя нейкімі рамкамі ці сімпатыямі… А я адразу сказаў - я супраць усіх, у мяне такая пазіцыя на гэтых выбарах. У кожнага звычайнага блогера і грамадзянскага журналіста павінна быць такая пазіцыя. У такой сітуацыі можна задаваць любыя пытанні любому чалавеку. І гэта цікава.

Але кандыдаты, з якімі я размаўляў, паставіліся да гэтага настолькі насцярожана.

Зноў жа, журналісты часта не бачаць таго, што бачаць "грамадзянскія журналісты" ці блогеры. Напрыклад, я хадзіў па пікетах і задаваў пытанні людзям, якія збіралі подпісы, размаўляў з імі… Было вельмі цікава. І я не разумею, чаму журналістам было не пайсці і проста не пагутарыць з гэтымі людзьмі? Я такіх рэпартажаў не бачыў. 

Ці гэтыя "няёмкія пытанні" кандыдатам... Ну, ёсць жа куча пытанняў! Я стаў думаць, як задаць кандыдату няёмкае пытанне, я прыдумаў іх неймаверную колькасць! Мне прама іх шкада ўжо. Але ніхто іх не задае. Чаму?

Еўрарадыё: А табе хто-небудзь з кандыдатаў прапанаваў на яго папрацаваць? Выкарыстоўваць твой блог у якасці піяру? 

Малішэўскі: У Даўлатава быў такі анекдот: "Калі б мяне таксама паклікалі ў "Нью-Ёрк Таймс", я б адмовіўся. - А цябе клікалі? - Не". Так і тут - мяне не клікалі. І не клічуць, можа быць, толькі таму, што разумеюць, што я з гэтай прапановы пасмяюся, а то і палічу яе вельмі непрыстойнай і наогул змяню сваё стаўленне да такога кандыдата.

Еўрарадыё: Вельмі многія журналісты цяпер заводзяць сабе блогі. Навошта ім гэта, калі ў іх ёсць СМІ, дзе яны могуць пісаць?

Малішэўскі: Чаму Кашын (Алег Кашын, журналіст газеты "Коммерсантъ" - ЕРБ) вёў блог, калі мог пісаць усё ў газеце? Ну, значыць, штосьці ён не мог пісаць у газеце… І калі яго збілі, то адразу падумалі больш на блог, які ён вёў, а не на журналістыку, якую пісаў у "Камерсанце". Ёсць простая формула - журналіст ведае больш, чым піша. Гэта ў нас у краіне журналіст ведае менш, чым піша (смяецца). 

Вось, у той жа Калінкінай выдатны блог. І калі яна напісала ў "Народнай волі" вялікі добры матэрыял пра апазіцыю і выбары, пра тое, для чаго гэтыя выбары кожнаму з кандыдатаў, гэты матэрыял разышоўся ўсюды - у блогах, па розных СМІ, яго шмат цытавалі… І адзін з каментарыяў быў: "Калінкіна, між іншым, гэты артыкул напісала ў газету, а не ў блог. А ў блог яна яе не напісала таму, што ў яе могуць быць зусім іншыя думкі  гэтай нагоды…" Нібыта гэта чыста рэдакцыйны артыкул, які дапускае, што журналіст можа напісаць не тое, што ён думае.

Гэта дзіўная выснова, наўрад ці яна адпавядае рэальнасці. Але гэта цікава з таго пункту гледжання, як блогі журналістаў успрымаюць тыя, хто іх чытае. Некаторыя думаюць, што Калінкіна ці іншыя журналісты ў блогі пішуць тое, што думаюць, а ў газеты могуць пісаць трохі іншае.

Еўрарадыё: А ты ў блогу пішаш тое, што думаеш? 

Малішэўскі: Не, вядома. Я наогул не думаю, калі пішу (смяецца). Часам я пішу нейкія факты, а высноваў ніякіх не раблю, то бок не пішу, што думаю пра гэта. Многіх каментатараў гэта хвалюе настолькі, што яны пішуць - а дзе высновы? А высновы - гэта абмеркаванне пасля артыкула... Я спецыяльна пакідаю месца для высноваў менавіта там.

Еўрарадыё: Цябе перад выбарамі сталі больш чытаць?

Малішэўскі: Не, гэтак жа.

"Я б раіў усім кандыдатам у прэзідэнты ўдзельнічаць у абмеркаваннях на Фэйсбуку" 

Еўрарадыё: Ты пачаў казаць пра каментарыі… У мінулы раз, калі мы з табой размаўлялі, ты сказаў такую фразу - "Пасты пісаць я ўжо навучыўся, зараз буду вучыцца каментаваць". Ну і як поспехі? Навучыўся?

Малішэўскі: Я цяпер вучуся каментаваць у Фэйсбуку. Калі мы з табой размаўлялі, у мяне яшчэ не было Фэйсбука, а цяпер ёсць, і гэта вельмі цікава - там асаблівая супольнасць. У ЖЖ, каб цябе пачалі актыўна чытаць і каментаваць, трэба паўгода якаснага кантэнту. У Фэйсбуку гэтага дасягнуць можна намнога хутчэй.

Там ладзяцца вельмі цікавыя дыскусіі. У тым ліку і апазіцыя высвятляе паміж сабой адносіны, што, увогуле, вельмі дрэнна. Я быў у шоку, наколькі яны адзін аднаго не паважаюць і здзекуюцца адзін з аднаго. Для мяне гэта самае вялікае адкрыццё гэтай кампаніі... Я здзівіўся, як яны маглі двое прэзідэнцкіх выбараў запар выбіраць "адзінага" пры тым, што яны вось так адзін да аднаго ставяцца? Але з іншага боку, я так разумею, што, выбраўшы адзінага, яны сапраўды гэтак жа працавалі на яго, як цяпер адзін аднаго "мочаць". Гэта быў такі фантомны адзіны.

А Фэйсбук вельмі цікавы менавіта каментаваннем. Менавіта там я б раіў усім кандыдатам у прэзідэнты ўдзельнічаць у абмеркаваннях - гэта цікава. Гэта рэальныя размовы з людзьмі.

Еўрарадыё: Але з іншага боку, наколькі беларусы прадстаўленыя ў Фэйсбуку? Бо гэта ж нейкі вельмі маленькі сегмент…

Малішэўскі: Так, каля 150 тысяч. Але гэта абмеркаванне на ўзроўні эліты, яно вельмі карыснае для грамадства. На пэўным узроўні гэта, можна сказаць, такое "абдумванне Беларусі". Зразумела, што да выбаршчыка гэта ўсё не даходзіць, але я магу сказаць, што да выбаршчыка амаль нічога не даходзіць.

Напрыклад, абяцанне апазіцыі ўступіць у СГА ўжо ў наступным годзе. Мне, як выбаршчыку, ад гэтага наогул ні холадна, ні горача - я не ведаю, што такое СГА. Няхай лепш скажуць - у нас на праспекце з'явяцца крамы ZARA, Н&М, яшчэ штосьці такое? Тады я скажу - так, СГА - гэта класна! Але яны ж так не кажуць. Яны кажуць: "Мы ўступім у СГА"…

Ці "мы ўступім у Еўрасаюз праз 15 гадоў". Праз 15 гадоў мне будзе 50, і мне ваш Еўрасаюз праз 15 гадоў будзе глыбока пофіг. І больш таго - праз 15 гадоў я стану такім жа сябрам Еўрасаюза, як албанец цяпер?.. Гэта не тыя абяцанні, якія разлічаныя на электарат. Як з выбаршчыкам, са мной наогул ніхто не размаўляе. З выбаршчыкам размаўляюць толькі калі на рынак ідуць і ўсё. Але можна ж і ў інтэрнэце пачынаць нармальна размаўляць.

Еўрарадыё: Як ты лічыш, спажывец прафесійнай журналістыкі старэе? Цяпер уся моладзь галоўным чынам у інтэрнэце… Можа быць, гэта пакаленне як раз больш выкарыстоўвае грамадзянскую журналістку?

Малішэўскі: Ну, калі б ім было што спажываць, то, можа быць, моладзь не толькі ў інтэрнэце была... Сёння ўсе пішуць адно і тое ж. Цяпер галоўнае ў журналістыцы - не пісаць тое, што ўжо напісалі ўсё. А журналісты працягваюць гэта рабіць.

Еўрарадыё: "Калі б у Савецкім Саюзе былі блогі, Твітэр і інтэрнэт, то, магчыма, Савецкі Саюз змяніўся б раней" - гэта твае словы. Цяпер у нас усё гэта ёсць… Калі ж мы зменімся? 

Малішэўскі: Калі б у Савецкім Саюзе былі блогі, Твітэр і інтэрнэт, то Савецкі Саюз змяніўся б не за 70 гадоў, а за 50. Гэта значыць нам засталося яшчэ 45 гадоў… Ну, насамрэч зразумела, што ёсць нейкі ўплыў і што ён абмежаваны. Інтэрнэт змяняе, пытанне толькі ў тым - наколькі эфектыўна і ў які бок?

Пакуль інтэрнэт пераацэньваюць, а я хачу, каб наступіў такі момант, калі інтэрнэт будуць недаацэньваць. Калі гэта адбудзецца, тады ён будзе рэальна ўплываць.

А паколькі ў нас вельмі цэнтралізаваная краіна, то пакуль прэзідэнт не завядзе блог, да блогаў будуць ставіцца як да перыферыі... Ці як толькі ён уключыць якога-небудзь блогера ў свой пул, ці зверне ўвагу на які-небудзь пост з блогаў, тады пачнецца нейкае варушэнне. Ну, яно ўжо ўвогуле ёсць.