Разрыў паміж незадаволенымі беларусамі і гатовымі штосьці рабіць – вялізны

Сацыёлаг Алег Манаеў пракаментаваў Еўрарадыё вынікі сацыялагічнага апытання, праведзенага НІСЭПД у сярэдзіне траўня.

Еўрарадыё: Колькасць тых, хто гатовы зноў прагаласаваць за Лукашэнку на прэзідэнцкіх выбарах апусцілася ніжэй за 30% і склала 29,3%. Шмат якія незалежныя СМІ назвалі гэта ледзьве не сенсацыяй. Але я памятаю, што ў мінулых размовах, мы з вамі гаварылі, што ў 2002 годзе рэйтынг Лукашэнкі быў яшчэ ніжэйшым!

Манаеў: Так, праз паўгода пасля выбараў рэйтынг быў 30,9%, а яшчэ праз год, вясной 2003-га было 26,2%. Гэта ніжэйшая кропка. Але гэта было восем гадоў таму.

Еўрарадыё: А ў 2006-м годзе пасля выбараў таксама нешта такое з рэйтынгам было?

Манаеў: Самі вынікі галасавання былі каля 60%, нават трошку вышэй. Пасля выбараў прыкладна так і засталося – 60%. То бок, калі правесці аналогію паміж тым, што было 5 гадоў таму, і сёння, бачым падзенне амаль у два разы! Інакш як абвалам, гэта не назавеш. Але казаць, што такое адбываецца ўпершыню – таксама нельга.

Еўрарадыё: На што завязаны рэйтынг прэзідэнта? Ён так абваліўся з-за эканамічнага крызісу або штосьці іншае таксама паўплывала?

Манаеў: Асноўнае тут, вядома, рэзкае падзенне матэрыяльна-эканамічнага становішча мільёнаў беларусаў. Амаль 74% адказалі, што за апошнія тры месяцы іх матэрыяльнае становішча пагоршылася. Гэта ледзьве не ў шэсць (!) разоў больш, чым было ў сакавіку. І гэта, вядома, самая галоўная прычына. У 2002-м годзе таксама паўплывала эканамічнае.

На другое месца я б паставіў геапалітычны фактар. Раней даволі хутка маглі знайсці партнёраў, якія больш-менш вырашалі пытанне. То сёння блізкіх сяброў з раскрытымі абдымкамі не бачна. Гэта, зразумела, дапаўняе такое адчуванне людзей…

Еўрарадыё: Што больш за ўсё непакоіць людзей у крызісе – зніжэнне заробкаў, падвышэнне цэн або страх згубіць працу?

Манаеў: Такія пытанні задаюцца. Першае – гэта рост коштаў, другое – даступнасць розных сацыяльных і медыцынскіх сэрвісаў. Ну, і трэцяе – гэта ўзровень беспрацоўя. Структура трывог сёння прыкладна такая самая. Калі хтосьці думае, што ў нейкай сітуацыі нехта ўспомніў пра праблемы культуры, мовы і іншае… Гэта не так, яны заўсёды застаюцца ў самым нізе.

Еўрарадыё: Яшчэ мяне зацікавілі адказы на пытанне “хто вінаваты?” Віну за крызіс 45% ускладаюць, перш за ўсё, на прэзідэнта. Здаецца, раней такога не было? Урад вінавацілі, так, Захад таксама… Але вось каб персанальна прэзідэнта – не… Пра што гэта кажа?

Манаеў: Тут прынцыповая ступень віны. У некаторых крытычных сітуацыях бывала, што называлі ўнутраныя прычыны, звязаныя з кіраўніцтвам. Але вось узровень! Каб сёння назвалі амаль 45%, што ў вясеннім крызісе вінаваты прэзідэнт, і амаль 37% - урад – я такога не прыпомню. Гэта істотныя змены ў пошуках вінаватых.

Ёсць і шэраг іншых пытанняў. Напрыклад, “Ці давяраеце вы прэзідэнту?” Гэта апытанне паказала, што тут сітуацыя фактычна перавярнулася, у параўнанні з тым, якая яна была літаральна паўгода таму. Сёння не давяраюць прэзідэнту амаль 54%, а давяраюць каля 36% (у снежні мінулага году давяралі 55%, не давяралі 34%).

Таксама паказальнае пытанне “На якія сацыяльныя групы, вы мяркуеце, больш абапіраецца прэзідэнт у сваёй палітыцы?”. Тут трывожныя сігналы. Калі некалькі гадоў таму на першым месцы былі простыя людзі, пенсіянеры або сельскае насельніцтва, то цяпер 53% - гэта ваенныя, МУС, КДБ, на другім месцы (37%) – гэта вертыкаль, чыноўнікі і іншыя…

Еўрарадыё: Лукашэнка казаў, што ў сённяшнім крызісе вінаваты сам народ. Чаму ў вашых апытаннях не было такога варыянту? Былі “спекулянты”…

Манаеў: Ну так – гэта частка народу…

Еўрарадыё: Я пра тое, што, магчыма, калі б пытанне было адкрытым, то і вынікі атрымаліся б трошку іншымі? Можа быць, людзі таксама пачалі б казаць – так, народ сам вінаваты ў крызісе…

Манаеў: Па-першае, на адкрытыя пытанні заўсёды цяжэй адказваць. Трэба напружыцца, успомніць… Закрытыя пытанні звычайна даюць больш інфармацыі.

Па-другое, мы ж з вамі не бачылі канкрэтную фармулёўку таго пытання. Гэта ўжо пасля была інтэрпрэтацыя журналістаў, маўляў 25% агучаныя прэзідэнтам – гэта сам народ. Я не думаю, што там была менавіта такая фармулёўка…

Ёсць маса людзей, груп і інстытуцый, якія зацікаўленыя ў нейкім сваім становішчы, асвойванні рэсурсаў. Яны прасоўваюць свае інтарэсы. Адзін са сродкаў гэтага прасоўвання – супакойваць вышэйшую ўладу, маўляў “у нашым сектары ўсё нармальна, спакойна”. Яны даюць гэтыя дадзеныя пра тое, што народ сам вінаваты, прэзідэнт глядзіць і думае “ну што ж, не так усё і дрэнна”. Трэба прымаць да ўвагі гэты факт таксама.

Еўрарадыё: Ці магчымае з’яўленне нейкай альтэрнатывы? І раней рэйтынг прэзідэнта зніжаўся (гэта не новае штосьці), але нічога не змянялася, бо не было альтэрнатывы…Ці можа быць цяпер па-іншаму?

Манаеў: Калі адказваць зусім каротка і прымітыўна, то – не. Нягледзячы на тое, што ёсць такі вялікі патэнцыял незадаволенасці, раздражнення, трывог і г.д., істотных зрухаў тут няма. Гэта не трансфармуецца ў гатоўнасць да нейкіх канкрэтных дзеянняў.

Была цэлая серыя пытанняў. “Ці лічыце вы сябе ў апазіцыі да сённяшняй улады?” “Не” адказалі 60%, “так” – 25,8%. Гэта трошку больш, чым год таму. Але калі мы гэтыя 25% параўнаем з тымі, хто лічыць, што ў краіне эканамічны крызіс (81%!), ці з тымі, хто лічыць, што ў гэтым вінаваты прэзідэнт (46%), то гэтая лічба непараўнальная!

І шэраг іншых пытанняў. “Ці гатовыя вы да нейкіх публічных дзеянняў для адстойвання свайго меркавання?” У мітынгах і дэманстрацыях гатовыя ўдзельнічаць 16%, забастоўках – менш за 14%, галадоўках – каля 7%.

У любым выпадку я хачу сказаць, што незадаволенасць, якая сёння з’яўляецца ў самых розных сацыяльных групах, не трансфармуецца ў рэальную гатоўнасць, сфакусаваную на нейкай сіле (апазіцыйнай партыі, нейкай кааліцыі, асобным лідары, праграме). Гэтага не было 15 гадоў таму, 10 гадоў таму, 5… І сёння таксама няма.

І калі сёння пачынаюцца размовы, што “вось зноў, усё, мы разам пачынаем, за рогам нас чакае рэвалюцыя” – гэта, мякка кажучы, людзі выдаюць жаданае за сапраўднае.

Еўрарадыё: Вось вы называеце, якая колькасць людзей гатовая ўдзельнічаць у вулічных акцыях. Гэта невялікія лічбы (10-20%). Калі колькасць становіцца вялікай? 50% - гэта вялікая?

Манаеў: Тут няважная сама па сабе лічба. Яна можа быць 50%, 70% ці 30%. Больш важны разрыў паміж тымі лічбамі, якія характарызуюць незадаволенасць людзей (палітыкай, эканомікай, чым заўгодна) і гатоўнасцю штосьці рабіць. Трэба, каб гэты разрыў памяншаўся. І калі лічба агульнай незадаволенасці будзе не 60% як раней, а няхай нават 45%, але гатоўнасць будзе 42%, то гэта і будзе сведчыць пра тое, што набліжаецца тое, што мы называем “сацыяльным выбухам”.

У адваротным выпадку, няхай гэта незадаволенасць будзе татальнай, пад 90%, а канцэнтрацыя зацікаўленасці на нейкіх фігурах, праграмах з боку апазіцыі – 30%. Тут розніца ў 60%. Вось вам і адказ…

Еўрарадыё: Падчас галасаванняў заўсёды шмат тых, хто не вызначыўся. Ці зменіць тут нешта крызіс? То бок цяпер павялічыцца колькасць тых, хто маўчыць ці радыкальных?

Манаеў: Трэба разумець сацыяльную структуру гэтай групы, якая сыходзіць “у глухую несазнанку”, то бок, адказваюць на пытанні выразам “цяжка адказаць”. Напрыклад, наконт рэйтынга, сапраўды, кожны трэці (33%) на пытанне “за каго б галасавалі, калі заўтра выбары?”, сышлі ў гэтую “несазнанку”. Гэта група расце, і сёння яна ўзрасла, нават за апошні квартал мінімум – на 10%!

Еўрарадыё: Чаму, за кошт каго?

Манаеў: Аналіз паказвае, што за кошт тых, хто раней падтрымліваў курс прэзідэнта, быў задаволены жыццём, эканамічнай сітуацыяй, знешнепалітычнымі прыярытэтамі. Гэта значыць, што людзі раней былі ўпэўненыя, падтрымлівалі курс, а цяпер задумаліся, і на пытанне, за каго галасаваць на выбарах, яны чэсна адказваюць – нам цяжка адказаць…

Чаму я падкрэсліваю, што гэта важна? Таму што людзі, якія раней падтрымлівалі, а цяпер кажуць, што ім “цяжка адказаць”, калі штосьці зноў больш-менш вернецца на “кругі-свае” (перш за ўсё, матэрыяльна-эканамічнае становішча), з вельмі вялікай верагоднасцю вернуцца туды, дзе і былі.

Еўрарадыё: Мінулым разам вы казалі, што беларусы сталі больш скіраванымі на Еўропу. І што гэта – сенсацыйныя вынікі. Цяпер жа, здаецца, зноў набывае моц вектар на Расію? Чаму так?

Манаеў: Калі параўноўваць сітуацыю знешнепалітычных установак у снежні і цяпер, то сапраўды, праеўрапейскі вектар трошку супакоіўся, а расійскі па асобных элементах павысіўся. Але я хачу падкрэсліць, што гэта больш складаны комплекс.

Знешнепалітычныя змены вельмі моцна залежаць ад моманту, ад канкрэтнай інфармацыі, сітуацыі. Калі будзе дапамога з боку Расіі, а не з боку МВФ, і гэта будзе пададзена адпаведным чынам, то я вас запэўніваю, прарасійскі вектар павялічыцца.

Фота: bymedia.net