Пікулік: Псіхалагічны болевы парог у беларусаў вышэйшы, чым у еўрапейцаў

Пра маўклівыя акцыі і пра байкот выбараў размаўляем з палітолагам акадэмічным дырэктарам Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Аляксеем Пікулікам.

Пікулік: Мне здаецца, што акцыі сапраўды з'явіліся на хвалі, на піку эканамічнага крызісу. Шматлікія сацыяльна актыўныя людзі зразумелі, што выказаць сваё стаўленне да таго, што адбываецца, трэба. Ім стала зразумела, што няма палітыкаў, якія могуць выказаць іх меркаванне на дадзены момант. Гэтыя людзі вырашылі выйсці на вуліцу, паўдзельнічаць у такіх пацешных дзеяннях, папляскаць у ладкі, памаўчаць.

Маўклівыя акцыі былі больш сацыяльнай з'явай, чым палітычнай. Патрабавалася выйсце пары.

Еўрарадыё: Давайце пагаворым пра сацыяльны склад. Хто выходзіў на вуліцу? Маглі гэтыя людзі рэальна змяніць сітуацыю ў краіне?

 

Пікулік: Гэта быў беларускі протасярэдні клас. Маладыя, незалежныя ад дзяржавы па сваіх прыбытках людзі, якія не баяцца, што іх звольняць ці пазбавяць зарплаты. Актыўныя карыстальнікі сацыяльных сетак, шмат было айтышнікаў.

Еўрарадыё: Потым скідваліся на штрафы, насілі перадачы ў СІЗА. Беларусы наогул салідарны народ ці толькі час ад часу?

 

Пікулік: Мяркуючы па ўсім, яны салідарныя хвалямі. Таму што пасля 19 снежня 2010 года была вялікая хваля салідарнасці. Калі збіралі рэчы, калі сустракалі. Мінулым летам яна была, а цяпер падтрымліваць цікавасць да нейкіх палітычных працэсаў, рэпрэсіяў вельмі складана. Не шмат ёсць людзей, якія ўвесь час гатовыя жыць з кашмарамі і разуменнем таго, што на сённяшні момант у Беларусі кагосьці мучаць.

Еўрарадыё: Атрымліваецца, што людзі спецыяльна псіхалагічна адмяжоўваюцца ад гэтага, таму што не гатовыя ўвесь час перажываць?

 

Пікулік: Я думаю, што ёсць нейкія механізмы псіхалагічнай абароны, якія ў кожнага, хто жыве ў Беларусі, так ці інакш значна ў большай ступені развітыя, чым у еўрапейцаў. Болевы парог ці парог таго, што з'яўляецца недапушчальным у беларусаў, значна вышэй.

Памылка апазіцыі была ў тым, што яна не спрабавала ўстроіцца ў хвалю пратэстаў

 

Еўрарадыё: Вы казалі, што гэта быў не палітычны пратэст. Чаму гэтыя пратэсты не перайшлі ў палітычную з'яву?

 

Пікулік: З аднаго боку, я ўпэўнены, што калі б лідары арганізатары маўклівых акцый ставілі перад сабой нейкія пэўныя палітычныя мэты, то на пляц выйшаў бы традыцыйны электарат апазіцыі. Хараство гэтых акцый было як раз у тым, каб новымі жэстамі і формамі выказаць пратэст. І прадэманстраваць сваё стаўленне да таго, што адбываецца.

Чаму гэта не стала новай палітычнай сілай? Таму што беларуская апазіцыя не змагла ўзначаліць пратэсты. Акно магчымасці, безумоўна, было. Гэта была памылка апазіцыі ў тым, што яна ніякім чынам не капіталізавалася на маўклівых акцыях і не спрабавала ўстроіцца ў хвалю.

Еўрарадыё: Але самі арганізатары акцый, казалі, што не жадаюць умяшальніцтва апазіцыі. Ці павінна была апазіцыя гэта рабіць?

 

Пікулік: З пункту гледжання арганізатараў маўклівых акцый, не. Таму што апазіцыя перашкодзіла б і, як гэта часта бывае, усё б сапсавала. Апазіцыя, вядома, магла б неяк капіталізаваць усё гэта, калі б правільна ўмантаваліся ў сацыяльныя пратэсты. Тое, што было б выгадна адным, не было б выгадна іншым.

Шчыра кажучы, я ўпэўнены, што спроба манапалізаваць маўклівыя акцыі апазіцыяй, прывяла б да памяншэння колькасці ўдзельнікаў. Што так і так адбылося.

Еўрарадыё: Гэта так рэпрэсіі паўплывалі ці проста пара выйшла, і ўсё, разашліся?

 

Пікулік: Па-першае, стала зразумела, што за плясканне на пляцы можна атрымаць 5-15 сутак і вельмі непрыемныя ўмовы на Акрэсціна. Кожны, хто ўспрымаў гэта як прыкол, не гатовы быў гэта паўтарыць. З іншага боку, ідэя такога супермасавага флэшмоба пачала сябе зжываць. Ну, і крызіс, увогуле, ужо скончыўся.

У Расіі сярэдні клас нашмат мацнейшы

Еўрарадыё: Ці патрэбныя аналітыкі для такіх пратэстных акцый? Хто-небудзь з беларускай апазіцыі карыстаецца паслугамі аналітыкаў?

 

Пікулік: У мяне ёсць цвёрдае адчуванне, што беларуская апазіцыя, увогуле, як і ўлада, зацята не жадае чуць незалежных аналітыкаў. Таму што і для тых, і для іншых мы з'яўляемся такім люстэркам, у якім вельмі часта не хочацца бачыць тое, што і апазіцыя, і ўлада ў гэтым бачаць.

Шчыра кажучы, не ведаю, які профіль аналітыка патрэбен для таго, што б арганізаваць рэвалюцыі. Падазраю, што тут, чым прасцей, тым лепш. Свежыя крэатыўныя ідэі значна лепш спрыяюць мабілізацыі і выйсцю гэтых акцый, чым доўгія сумныя аналітычныя працы.

  

Еўрарадыё: Гучаць меркаванні, што падзеі ў Расіі вельмі нагадваюць нашы. Быццам хтосьці загадзя адрэпетаваў. Ці так гэта?

 

Пікулік: Некалькі дзён таму быў год, як пайшоў з жыцця Віталь Сіліцкі. Адна з яго галоўных канцэпцый звалася «Канцэпцыя прэвентыўнага аўтарытарызму». Ён спрабаваў пакласці Дарвинаўскую тэорыю выжывальнасці відаў на аўтарытарныя палітычныя сістэмы. Калі вельмі сцісла, то, безумоўна, аўтарытарныя лідары вучацца адзін у аднаго. Яны спрабуюць нейкім чынам прэвентыўна ўздзейнічаць на патэнцыйныя агмені, якія будуць спрыяць страце ўлады ці павялічваюць рызыку страты ўлады. Я б не стаў гуляць у канспіралагічную тэорыю і казаць, што Беларусь з'яўлялася нейкай лабараторыяй, рэпетыцыйным палігонам. Але, безумоўна, як прэзідэнты, так і спецслужбы, вучыліся адзін у аднаго і ўлічвалі досвед, асабліва блізкіх суседзяў.

Еўрарадыё: Ці можна параўнаць расійскія пратэсты з нашымі?

 

Пікулік: У расійскіх мітынгах удзельнічае сталічны, гарадскі сярэдні клас. Яны, увогуле нядрэнна сябе пачуваюць. Яны незалежныя ад дзяржавы па сваіх прыбытках, па структуры сваёй занятасці. Яны жадаюць аднаго, справядлівых і транспарэнтных правоў уласнасці. У Расіі акцыі эканамічна матываваныя, але яны за сумленныя правы грамадзянскія. У Расіі, як мы бачым, сярэдні клас нашмат мацнейшы, нашмат больш мабілізаваны.

Плюс тое, чаго вельмі бракавала ў беларускіх акцыях пратэсту, гэта наяўнасць людзей -культурных маркераў, якія самі выходзяць і кагосьці клічуць. Калі на акцыі выходзяць Парфёнаў, Сабчак, Навальны, Акунін. Прагрэсіўны рэфлектуючы сярэдні клас выйшаў на пляц услед за сваімі культурнымі постацямі. А ў Беларусі гэтага не было. Тут было нейкае адчуванне партызаншчыны, калі айтышнікі, незалежныя людзі, сабраліся, папляскалі і сышлі.

 

Еўрарадыё: Якія плюсы і мінусы былі ў гэтых акцый?

 

Пікулік: Гэта складанае пытанне. Плюсы і мінусы, гледзячы для каго. Для прагрэсіўнай дэмакратычнай грамадскасці плюсы былі ў тым, што маладыя рабяты з сацсетак паказалі, што можна і трэба выяўляць грамадзянскую пазіцыю зусім інакш, чым апазіцыя да гэтага прывыкла. Не абавязкова ўдзельнічаць у рытуальных шэсцях 26 красавіка з бела-чырвона-белымі сцягамі па загадзя зададзеным маршруце, а можна рабіць гэта значна весялей, ствараючы больш інтэлектуальных дылем для міліцыі. Таму што затрымліваць чалавека, у якога зазваніў тэлефон некалькі складаней, чым чалавека са сцягам. Яшчэ адзін плюс у тым, што акцыі былі добрым паказчыкам таго, што пратэстныя настроі ёсць, і ўсплеск іх магчымы.

Мінус быў у тым, што яны завяршыліся, так і не набраўшы поўную сілу.

Што да плюсаў для ўлады. У гэтых акцыях улада адпрацавала механізмы барацьбы з імі. Мінус, што яны былі, і кантраляваць сацсеткі складаней.

З двух зол меншае – гэта ўдзел у выбарах, а не байкот

Еўрарадыё: Кажуць, што мірнымі сродкамі немагчыма перамагчы дыктатуру. І, маўляў, трэба ўплываць ціскам і сілай. Ці ёсць прыклады краіны, дзе мірным спосабам, праз выбары перамаглі дыктатуру?

 

Пікулік: Так, такія выпадкі бывалі. Ёсць тры асноўныя шляхі, як бурыцца дыктатура. Першы – гэта разбурэнне праз рэвалюцыю. Але казаць пра рэвалюцыю без расколу эліт вельмі складана. Практычна заўсёды і ўсюды існавала счэпка рэвалюцыянераў і той часткі эліты, якая жадала б змен.

Пактны пераход, які цяпер на позве дня ў шматлікіх сіл апазіцыі. Ён не мяркуе гвалты, ён мяркуе грамадскі дыялог, дамоўленасць, круглы стол і ў выніку некаторы кампраміс паміж софтлайнерамі з апазіцыі і ўмеранымі з улады.

Наменклатурны пераварот. У прынцыпе, усюды ёсць гвалт, таму што ніхто не жадае адпускаць манаполію ўлады.

Я б падумаў пра чацвёрты шлях. Змены ў сувязі са зменай некаторага сацыяльнага кантракту. Калі большасць беларусаў зразумее, што новыя правілы гульні ў палітыку ў эканоміцы, у грамадстве, якія могуць пачацца, калі старая ўлада сыдзе, будуць больш выгаднымі, чым захаванне старой улады. Тады, я думаю, усе працэсы і запусцяцца.

На жаль, я не ведаю выпадкаў, калі б маўклівыя акцыі пратэсту ці мабілізацыя людзей праз Інтэрнэт без больш сур'ёзных перадумоў такіх, як гульня спецслужбаў ці раскол сярод эліт, уплыў замежных сіл, былі здольнымі прывесці да канца дыктатуры.

Еўрарадыё: Шакуючыя выбары магчымыя ў Беларусі?

 

Пікулік: Шакуючыя выбары бывалі ў тых выпадках, калі апазіцыя ўжо прысутнічала ў парламенце, хоць бы мінімальна. Безумоўна, такія рэчы як персанальнае назіранне за выбарамі, міжнародны ціск спрыяюць таму, што ўладам значна складаней ісці на фальсіфікацыі, калі яны вырашацца на іх пайсці.

Я не думаю, што ў Беларусі на дадзены момант ёсць сур'ёзныя перадумовы да таго, што шакуючыя выбары складуцца. І па нейкім дзіўным чынніку апазіцыя зможа рэзка заваяваць вельмі вялікую долю электарату, а грамадства зразумее, што яго ашукваюць. Па нейкім абсалютна незразумелым чынніку ЦВК пачне лічыць галасы не так, як іх звычайна лічыць. Я не думаю, што цяпер для гэтага ёсць перадумовы. Але гэта абсалютна не значыць, што на выбары не трэба ісці. На мой погляд, на выбары трэба ісці. Гэта спосаб зрабіць хоць штосьці ў тых умовах, якія ёсць. І зрабіць гэта легальна.

 

Еўрарадыё: Для ўлады, які варыянт больш падыходзіць і больш просты? Калі будзе байкот ці ўсё ж удзел апазіцыі ў выбарах?

 

Пікулік: Я думаю для ўладаў самы звычайны варыянт гэта байкот - яго душыць нават не трэба. Я не думаю, што апазіцыя будзе ў стане патлумачыць пераважнай большасці беларусаў і паставіць іх у вядомасць пра тое, што яна вырашыла байкатаваць выбары. І распавесці беларускаму грамадству пра чыннікі гэтага байкоту. Не думаю, што гэта пасланне дойдзе да беларусаў. А ўдзельнічаючы ў выбарах, можна неяк звярнуць на сябе ўвагу, данесці да беларусаў якіясьці ідэі, думкі, праграмы, яшчэ раз падняць пытанне пра тыя рэаліі ў якіх мы жывём.

Байкот, я думаю, гэта загадзя паражэнская стратэгія ў нашых рэаліях. Безумоўна, калі б байкот мог адбыцца, і ў апазіцыі былі б фінансавыя і чалавечыя рэсурсы, для таго што б гэты байкот зрабіць бачным, гучным, зразумелым і простым, пра гэта можна было б казаць. Але на дадзены момант, выбіраючы з двух зол, я думаю, меншым быў бы удзел.