Курд-крыг: "Паміж жыццём і генацыдам мы выбіраем жыццё"

Турэцкія войскі, якія ўварваліся 9 кастрычніка на тэрыторыю паўночнай Сірыі, захоўваюць ўражальную хуткасць прасоўвання ў паўднёвым кірунку. Падобна на тое, што яны не маюць намеру захаваць раней заяўленыя параметры "зоны бяспекі" ўздоўж сірыйска-турэцкай мяжы (каля 30 кіламетраў). Для "Новой газеты" сітуацыю аналізуе доктар палітычных навук Аляксандр Шумілін.

Па словах кіраўніка Пентагона Марка Эспера, сітуацыя пагаршаецца "з кожнай гадзінай". Нават для амерыканцаў, якія паступова перакідваюць сваіх вайскоўцаў групамі па 100-150 чалавек з месцаў іх дыслакацыі ў кантраляваных курдамі населеных пунктах на амерыканскія базы ў Іраку. "За апошнія 24 гадзіны мы даведаліся, што Турцыя, магчыма, хоча пашырыць сваю атаку далей на поўдзень у параўнанні з тым, што планавалася раней, а таксама на захад", — заявіў Эспер у інтэрв'ю тэлеканалу CBS.

Сітуацыя сапраўды ўяўляецца дзіўнай:

паспешная перадыслакацыя амерыканскіх салдат перад тварам надыходзячых падраздзяленняў арміі Турцыі — саюзніка ЗША і члена НАТА — выклікае асацыяцыі, хутчэй, з панічнымі ўцёкамі, чым з загадзя запланаваным адыходам.

Па сутнасці, гэта так і ёсць: пасля правалу ў пачатку кастрычніка спроб дасягнуць кампрамісу з Анкарой па пытанні аб ваеннай аперацыі з мэтай стварэння падтрыманай у прынцыпе Вашынгтонам ідэі "зоны бяспекі" турэцкі лідар Рэджэп Таіп Эрдаган рушыў свае войскі без аглядкі на свайго стратэгічнага партнёра. Загнаны Эрдаганам у кут Дональд Трамп вымушаны пагражаць Анкары мерамі фінансавымі і эканамічнымі (але ніяк не ваеннымі) у выпадку парушэння ёю "чырвоных ліній" у атацы на рэдуты курдскіх фарміраванняў, якія апошнія некалькі гадоў былі найбліжэйшымі саюзнікамі ЗША і міжнароднай кааліцыі ў барацьбе супраць ІД (забароненай у РФ. — Рэд.). Дзеянні самога Трампа, які абвясціў спешна аб эвакуацыі сваіх вайскоўцаў з паўночнай Сірыі (каля тысячы чалавек), не толькі курды, але і шмат хто ў ЗША і Еўропе называюць не інакш, як жорсткім словам "здрада". Сам Трамп прапанаваў "пасярэдніцкія паслугі", а заадно аднавіў патруляванне амерыканскімі самалётамі некаторых раёнаў паўночнай Сірыі, каб прадухіліць далейшае прасоўванне турэцкіх войскаў. На думку аналітыкаў, гэта стала "халодным душам" для Анкары, якая з ходу адхіліла ўсякае пасярэдніцтва.

Зрэшты, сутыкненні туркаў з яшчэ не эвакуяванымі амерыканцамі на полі разгорнутых баёў практычна выключаюцца. А вось з сірыйскай арміяй, якая высунулася ў паўночныя раёны ўжо па дамоўленасці з курдамі, — цалкам магчымыя.

Вядома апрыёры, хто выйдзе пераможцам з гэтай сутычкі. Безумоўна, туркі.

Такі сцэнарый, дарэчы, цяпер можа рэалізавацца ў памежным горадзе Манбіджы, куды курды запрасілі сірыйскія войскі, а дакладней, паспрабавалі прыкрыцца імі перад тварам надыходзячай турэцкай арміі. Аднак сірыйцы, падобна, не гатовыя сутыкнуцца з туркамі твар у твар, а таму разгарнуліся на подступах да горада. Туркі ж наўрад ці спыняцца: па ўсіх прыкметах яны будуць браць горад, каб не дапусціць туды асадаўцаў. Тым больш што магчымыя сутыкненні з войскамі Башара Асада не пазначаныя Трампам для Эрдагана як "чырвоная лінія".

У што выльюцца магчымыя боесутыкненні Анкары і Дамаска — гэта адно з невядомых для ўсіх задзейнічаных актараў. Другое невядомае, падобна, усё больш праясняецца: пасля нядзельнай нарады на расійскай авіябазе Хмеймім курды звярнуліся па дапамогу да Дамаска — з усімі наступствамі, якія з гэтага вынікаюць. Зразумела, што цаной альянсу з Асадам будзе паступовая здача кантраляваных курдамі тэрыторый Дамаска.

Як сказаў адзін з лідараў сірыйскіх курдаў, "паміж жыццём і генацыдам мы выбіраем жыццё". Што далей? Жыццё пад Асадам, чаго курды ўжо нацярпеліся аж занадта?

На гэта канчатковага адказу няма. Курдская адміністрацыя настойвае, што дамоўленасці ў Хмейміме на дадзеным этапе абмяжоўваюцца тактычным узаемадзеяннем з арміяй Асада — без абазначэння фінальнай формулы. Больш за тое, курды сцвярджаюць, што палітычны кантроль над рэгіёнам і забеспячэнне парадку застаюцца ў іх руках. Формула на сённяшні дзень наколькі гнуткая, настолькі і сумнеўная: бяспеку населеных пунктаў гарантуюць сірыйцы, а палітычны кантроль застаецца ў руках у курдаў. Ці магчыма такое? Як заспакаяльны сродак для курдаў — так, але наўрад ці яно будзе працаваць доўга.

Зразумела, што разгорнутая Эрдаганам аперацыя змяшала карты адміністрацыі Трампа (па словах Эспера, "гэта частка жудаснай сітуацыі, у якую нас уцягнула Турцыя") і паднесла нечаканы "падарунак" Маскве, якая не без падстаў убачыла ў тым, што адбываецца, шанц на спрыяльную для сябе развязку. Мае рацыю Дзмітрый Пяскоў, які запэўнівае, што ў Маскве і не мысляць магчымасці якога-небудзь сутыкнення з Турцыяй. Сапраўды, такая магчымасць блізкая да нуля, бо сутыкацца з туркамі на полі бою могуць хіба што падраздзяленні сірыйскай (асадаўскай) арміі. Расія ўбаку. Пуцін жа ў цесным кантакце з Эрдаганам працягвае праяўляць разуменне "заклапочанасцяў" апошняга. А паўночныя тэрыторыі Сірыі, тыя, што апынуцца па-за "зонай бяспекі" Анкары, хутчэй за ўсё, паступова будуць вяртацца пад кантроль Асада. Самімі курдамі. Гэта тое самае, на чым настойваў апошнім часам Крэмль. Але ажыццяўляецца сцэнарый ужо рукамі Эрдагана.

У цяперашнім стане цяжка назваць "перамогай" факт кантролю Дамаскам толькі 60 працэнтаў сірыйскай тэрыторыі. Без атакі Эрдагана цяжка было б Асаду прыцягнуць курдаў на свой бок. Больш за тое, аналітыкі кажуць пра магчымую дамоўленасць паміж Пуціным і Эрдаганам адносна "размену" таго, што ўдасца стварыць Анкары ў выглядзе "зоны бяспекі" на праблему Ідліба, якая здавалася невырашальнай.

У самым агульным выглядзе гэта можа выглядаць так: Масква пагадзілася з аперацыяй Анкары на поўначы Сірыі, а Анкара павінна будзе прыняць аперацыю Дамаска — Масквы — Тэгерана ў Ідлібе.

Такое не гэтак ужо і немагчыма — пасля эвакуацыі пратурэцкіх груповак з гэтага анклава.

Вядома, вымушаная дамоўленасць курдаў з Дамаскам — гэта яшчэ і сігнал Вашынгтону з патрабаваннем знайсці спосабы ціску на Анкару. Іншы сігнал — пачасціліся ўцёкі іділаўцаў (членаў забароненай у Расіі тэрарыстычнай арганізацыі ІДІЛ. — Рэд.) з турмаў і лагераў, у якіх яны знаходзяцца пад аховай курдаў. У Вашынгтоне і Анкары кажуць, што курды наўмысна выпускаюць тэрарыстаў пад маркай недахопу сіл на ахову з-за турэцкага ўварвання. Першымі, аднак, занепакоіліся праз гэта еўрапейцы, для якіх не толькі патокі бежанцаў, якія ўжо вызначыліся, будуць прадстаўляць пагрозу, але і замаскіраваныя пад "бежанцаў" галаварэзы з ІДІЛ.

Які абарот прымуць падзеі на поўначы Сірыі — не ведае ніхто. Эрдаган напэўна даб'ецца свайго, паколькі пытанне цаны ў выглядзе чалавечых жыццяў для яго, мяркуючы па ўсім, востра не стаіць. Да таго ж зусім не ў пройгрышы аказваюцца пакуль Дамаск і Масква. Ну а ўдар па рэпутацыі ЗША — не вялікая праблема нават для амерыканцаў, якія цалкам прывыклі да падобнага за час праўлення Дональда Трампа.

Аўтар — кіраўнік Цэнтра "Еўропа — Блізкі Усход" Інстытута Еўропы РАН, доктар палітычных навук