Як запуск БелАЭС зменіць энергетычны баланс у рэгіёне

Матэрыял bne IntelliNews, пры падтрымцы "Медыясеткі".​

Будаўніцтва Беларускай АЭС недалёка ад горада Астравец практычна завершанае. У адпаведнасці з дамовай, заключанай ў 2007 годзе, рэалізацыю праекта ажыццяўляе расійская кампанія "Атамбудэкспарт". Масква ўносіць 90% бюджэту, што складае $11 мільярдаў.

Першы рэактар ​​АЭС плануюць запусціць у снежні 2019 года, а поўны запуск станцыі запланаваны на 2020 год.

Суседзі Беларусі, асабліва Літва і Польшча, з самага пачатку выступалі супраць праекта. Канфлікт — у размяшчэнні АЭС. Яе будуюць у Гродзенскай вобласці, побач з літоўскай мяжой і ўсяго ў 60 км ад сталіцы Літвы Вільні. Літоўскі ўрад заяўляе, што такое блізкае размяшчэнне да густанаселеных раёнаў супярэчыць рэкамендацыям Міжнароднага агенцтва па атамнай энергіі (МАГАТЭ), зробленым пасля аварыі на АЭС Фукусіма ў Японіі ў 2011 годзе. Беларускі ўрад лічыць, у сваю чаргу, што канфлікту з рэкамендацыямі няма. Сама станцыя паспяхова прайшла стрэс-тэст ЕС.

Але нават без уліку палітычных спрэчак, маштабнасць праекта выкліча змены энергетычнага балансу ў рэгіёне.

Як менавіта?

Літва — самая ўразлівая

Сёння Беларусь амаль цалкам залежыць ад паставак расійскіх энерганосьбітаў — паводле інфармацыі МАГАТЭ, 82% прыходзяць з Расіі. Пасля запуску АЭС Беларусь стане вырабляць значна больш электрычнасці, чым неабходна для ўнутраных патрэб — агульная намінальная магутнасць дасягне 10,8 ГВт у параўнанні з 3,6 ГВт ў Літве, 2,7 ГВт ў Эстоніі і 2,6 ГВт ў Латвіі. Беларусь атрымае лішак таннай электраэнергіі і будзе прэтэндаваць на тое, каб экспартаваць яе ў балтыйскія краіны.

Як гэта можа працаваць?

З-за высокіх тарыфаў на электрычнасць Літва з'яўляецца самай уразлівай краінай рэгіёна. Пасля закрыцця ў 2010 годзе Ігналінскай АЭС кошты для спажыўцоў выраслі на 33,3%. На сёння з агульнай магутнасці ў 3,6 ГВт на газавыя электрастанцыі прыходзіцца 2 ГВт. Літва вымушаная імпартаваць газ, і гэта павялічвае сабекошт электраэнергіі.

Каб знізіць залежнасць ад Расіі, урад Літвы інвеставаў каля паўмільярда долараў у тэрмінал для звадкаванага прыроднага газу (ЗПГ) у Клайпедзе. Яго адкрылі ў 2014 годзе. Але праблема ў тым, што ЗПГ даражэйшы за газ, які пастаўляецца па трубах, і таму не можа канкураваць з іншымі крыніцамі энергіі ў Літве. У выніку тэрмінал загружаны толькі на 20% праектнай магутнасці, а ўрад, каб захаваць яго, разглядае ідэю абавязковай закупкі ЗПГ. Калі на рынку з'явіцца танная электраэнергія з Беларусі, загрузка тэрмінала паменшыцца яшчэ.

Сёння тарыфы на электрычнасць у рэгіёне настолькі нізкія, што вырабляць уласную электраэнергію на газавых электрастанцыях даражэй, чым закупляць яе ў суседзяў. У 2017 годзе Літва імпартавала 80% электрычнасці, у асноўным са Швецыі і Польшчы, ігнаруючы ўласныя магутнасці.

З гэтага пункту гледжання прыход дадатковых 2,4 ГВт з Беларусі на рэгіянальны рынак прывядзе да новага падзення тарыфаў. Уласныя магутнасці Літвы апынуцца неканкурэнтаздольнымі і эканамічна неэфектыўнымі.

Вядома, у балтыйскіх краін заўсёды застаецца альтэрнатыва ў выглядзе аднаўляльных крыніц энергіі. Але прагрэс на гэтым фронце павольны. Спрабуючы перайсці ад традыцыйнай генерацыі да аднаўляльнай энергетыкі, Літва ў 2016 годзе ўвяла ў эксплуатацыю 178 МВт ветрагенерацыі — 5% ад энергаспажывання ў краіне. Латвія і Эстонія прасунуліся ў гэтым кірунку значна далей, у латвійцаў гідрагенерацыя вырасла ў 2016 годзе на 73,2%, а ветрагенерацыя — на 17,1%. За апошнія 10 гадоў доля газу ўпала на 5%, склаўшы ў 2017 годзе ўсяго 23,4%, у той час як доля аднаўляльных крыніц энергіі дасягнула 32,9%. Яшчэ траціна прыпадае на драўнянае паліва.

Эстонія змагла пераадолець газавую залежнасць за кошт выкарыстання сланцавых рэсурсаў. Яшчэ ў 2007 годзе 90% выпрацоўкі электрычнасці прыходзілася на гаручы сланец. Эстонскай энергетычнай кампаніі Eesti Energia належыць найбуйнейшы ў свеце комплекс сланцавых цеплавых электрастанцый Электрастанцыі Нарвы.

БелАЭС — аргумент супраць "перападключэння" краін Балтыі да Еўропы

Краіны Балтыі, Расія і Беларусь дагэтуль злучаныя агульнай энергетычнай сеткай — BRELL. Гэтая адзіная энергасістэма функцыянуе ў адпаведнасці з дамовай, падпісанай у 2001 годзе, за тры гады да ўступлення балтыйскіх дзяржаў у ЕС. З тых часоў для Латвіі, Эстоніі і Літвы выхад з сістэмы стаў палітычным пытаннем змяншэння залежнасці ад Расіі. Але запуск БелАЭС можа спыніць гэты працэс і ўмацаваць энергетычную ролю Расіі ў рэгіёне яшчэ больш.

Урад Літвы, самай энергазалежнай у балтыйскім рэгіёне, спрабуе перашкодзіць гэтаму працэсу. Акрамя прэтэнзій да месцазнаходжання АЭС і нязгоды з вынікамі еўрапейскага стрэс-тэсту, у сярэдзіне чэрвеня 2017 года парламент Літвы прыняў закон, які прызнае АЭС пагрозай для нацыянальнай бяспекі, і запатрабаваў ад урада прыняць меры супраць імпарту беларускай электраэнергіі. Пакуль Вільні не ўдалося пераканаць Эстонію і Латвію далучыцца да байкоту, бо кошт выхаду з BRELL ацэньваецца ў прыкладна 1 мільярд долараў ЗША. Але Польшча, якая мяжуе з Літвой і Беларуссю, у сакавіку гэтага года заявіла, што не будзе імпартаваць электраэнергію з Беларускай АЭС.

Польшча, Венгрыя, Чэхія і Славакія пакінулі энергасістэму ўсходняга блока ў 1995 годзе, далучыўшыся да Кантынентальнай сінхроннай тэрыторыі краін ЕС. Пасля доўгіх унутраных дэбатаў тры балтыйскія краіны павольна рухаюцца да таго, каб пакінуць BRELL, і ўжо існуе план па іх падключэнні да еўрапейскай сеткі да 2025 года. Але будучыня BRELL застаецца пад пытаннем, таму што незразумела, хто ж у выніку заплаціць $1 мільярд. Першым крокам павінна стаць падключэнне Літвы да энергасістэмы Польшчы ў дадатак да існуючай польска-літоўскай сеткі LitPol Link ёмістасцю 500 МВт. Але, паколькі дзве іншыя балтыйскія дзяржавы ўжо значна палепшылі сваю энергабяспеку, яны значна менш зацікаўленыя ў тым, каб плаціць за выхад з BRELL.

Эстонскі міністр эканомікі і інфраструктуры Кадры Сімсан заявіла, што выхад балтыйскіх дзяржаў з BRELL абыдзецца настолькі дорага, што яна сумняваецца ў яго эканамічнай мэтазгоднасці. Аднак, у святле агульнай палітыкі, накіраванай на зніжэнне энергазалежнасці ад Расіі, ЕС падтрымлівае гэтую ідэю. На сёння ЕС гатовы аплаціць большую частку кошту адключэння, але фінальнае рашэнне будзе не раней за люты 2019 года.

У доўгатэрміновай перспектыве адключэнне прывяло б да эканоміі, але ў кароткатэрміновай перспектыве эфект будзе процілеглым. На думку экспертаў, спажыўцы ў Латвіі і Літве змогуць у выніку плаціць за электрычнасць на 5-7% менш, але гэта потым. А ў першыя месяцы пасля выхаду з BRELL тарыфы вырастуць. І адбудзецца гэта на фоне агульнага падзення тарыфаў на электраэнергію ў рэгіёне, дзякуючы імпарту з Беларусі.

Ёсць меркаванне, што Масква бачыць сэнс будаўніцтва Беларускай АЭС менавіта ў паслабленні аргументаў прыхільнікаў выхаду з BRELL. Прычым яна робіць гэта чужымі рукамі, бо намінальна Мінск застаецца незалежным гульцом, і пастаўкі электраэнергіі з Беларускай АЭС будуць азначаць для Еўропы памяншэнне залежнасці балтыйскіх краін ад Расіі і, адпаведна, зніжэнне палітычных рызык.

У выніку, рашэнне будзе залежаць ад таго, якія аргументы возьмуць верх — палітычныя ці эканамічныя. Прыклад Германіі, якая працягвае ўдзел у праекце "Паўночны паток 2" дзеля таннага расійскага газу, нягледзячы на ​​пратэсты іншых краін ЕС, падказвае, што эканоміка можа перамагчы палітыку і ў пытанні выхаду з BRELL.

Матэрыял зроблены пры падтрымцы "Медыясеткі".