"Як вы смееце!": як у 2019 годзе змагаліся супраць змен клімату

У 2019 годзе свет ахапіла "зялёная хваля": тэма глабальнага пацяплення стала адной з галоўных. Барацьба са зменамі клімату падштурхнула палітыкаў да новых перадвыбарных абяцанняў, а неабыякавых грамадзян — выходзіць на вуліцы і патрабаваць ад урадаў рашучых змен. Hromadske успамінае, якімі трэндамі ў барацьбе супраць змен клімату запомніўся 2019-ы.

Экамоладзь

Сёлета ледзь не галоўным сімвалам барацьбы супраць змен клімату стала 16-гадовая шведская экаактывістка Грэта Тунберг. Пратэставаць супраць глабальнага пацяплення яна пачала яшчэ ў жніўні 2018-га, а ў верасні таго ж года ініцыявала рух "Fridays for Future". Прытрымліваючыся прыкладу Грэты, школьнікі і студэнты прагульвалі адзін дзень навучання, каб выйсці на вуліцы і заклікаць урады сваіх краін распачаць рашучыя меры супраць змен клімату.

У 2019 годзе ўплыў і пазнавальнасць Грэты толькі ўзраслі. Амерыканскі часопіс Time назваў яе чалавекам года і змясціў на сваю вокладку. А лідары ЗША і Бразіліі, вядомыя сваім скептычным стаўленнем да глабальнага пацяплення, нават ужылі асабістыя абразы ў адрас экаактывісткі.

Сваё ж стаўленне да іх Грэта выказала ў сваёй прамове на пасяджэнні Генеральнай Асамблеі ААН 23 верасня 2019 года: "Усё, пра што вы можаце гаварыць, — гэта грошы і казкі пра бясконцы эканамічны рост. Як вы смееце!"

Вядома, не толькі Грэта Тунберг актыўна змагаецца супраць змен клімату. Сучасная моладзь у цэлым больш турбуецца з-за праблем навакольнага асяроддзя, чым папярэднія пакаленні, паказвае даследаванне Ельскага ўніверсітэта. І сярод яе хапае харызматычных асоб.

Напрыклад, 18-гадовая Джэймі Марголін з амерыканскага Сіэтла, штат Вашынгтон. Тры гады таму яна заснавала грамадскую арганізацыю "Zero Hour", каб заахвоціць людзей да кліматычнага актывізму. Ці 8-гадовая індыянка Ліцыпрыя Кангуджам, ініцыятар "Руху дзяцей" і лаўрэат Сусветнай прэміі міру дзяцей. Яны, а таксама дзясяткі іншых дзяцей па ўсім свеце ўжо заручыліся падтрымкай Праграмы развіцця ААН і атрымалі магчымасць данесці сваю пазіцыю ўсяму свету.

Радыкальны экарух

Не ўсіх экаактывістаў задавальняюць проста заклікі да ўрадаў або дэманстрацыі. Частка з іх настроеная больш радыкальна. У 2019-м свет пачуў аб новым экаруху "Extinction Rebellion", скарочана "XR", ці "Паўстанне супраць вымірання".

Іх не задавальняюць звычайныя звароты да ўлады або петыцыі. У "XR" сцвярджаюць: дзейнічаць трэба ўжо цяпер, а для гэтага можна — і варта — пайсці на часовае парушэнне грамадскага парадку. Актывісты арганізацыі блакуюць дарогі, чыгуначныя шляхі і ўзлётныя палосы, ладзяць сядзячыя пратэсты каля офісаў кампаній, якія, на іх думку, датычныя да глабальнага пацяплення.

"Мы верым у тэорыю змен: трэба мабілізаваць 3,5% насельніцтва і звярнуцца да негвалтоўнай акцыі, якая нанясе абмежаваную эканамічную шкоду і змяшчае элемент самаахвярнасці. Так мы можам прымусіць ўрады вырашыць праблему кліматычнага і экалагічнага калапсу", — кажа актывістка "Extinction Rebellion" Сара Мінтрам.

У кастрычніку радыкальныя экаактывісты правялі першую глабальную хвалю пратэстаў, якая ахапіла дзясяткі гарадоў у розных краінах свету. Да таго дзейнасць "XR" абмяжоўвалася Вялікабрытаніяй, адкуль і паходзіць рух. Актывістаў з лагатыпам арганізацыі заўважалі і падчас "Чорнай пятніцы" (яны заклікалі адмовіцца ад неабдуманага спажывання), і каля месца правядзення кліматычнай канферэнцыі ААН у іспанскім Мадрыдзе ў снежні.

"Мы працягнем дзейнічаць, пакуль урады не возьмуць на сябе адказнасць за тое, што адбываецца ў свеце. І калі яны нічога не зробяць, што ж, чакайце, што нас стане яшчэ больш", — запэўніла hromadske Мінтрам.

І сапраўды: на 2020 год "Extinction Rebellion" ужо запланаваў шэраг глабальных мерапрыемстваў. Першага мая, напрыклад, экаактывісты па ўсім свеце будуць заклікаць да байкоту фэшн-індустрыі, якая, па іх словах, "транжырыць і без таго вычарпаныя рэсурсы планеты".

"Надзвычайнае кліматычнае становішча"

Калі ўлічыць, што першым патрабаваннем "Extinction Rebellion" з'яўляецца аб'яўленне ўрадамі краін надзвычайнага кліматычнага становішча, то ўлада ўжо пачала прыслухоўвацца да экаактывістаў.

Па падліках ініцыятывы Climate Emergency Mobilisation, у 25 краінах свету ўжо прынялі пастановы, у якіх прызнаецца наяўнасць экалагічнага крызісу і неабходнасць яго пераадолення. Падобныя рашэнні нядаўна прынялі Еўрапейскі парламент і гарадскія ўлады Берліна.

"Надзвычайнае кліматычнае становішча" Оксфардскі слоўнік назваў словам 2019 года. Там яно вызначаецца як "сітуацыя, якая патрабуе неадкладных дзеянняў для змяншэння або спынення змен клімату і пазбягання патэнцыйна незваротнай шкоды навакольнаму асяроддзю, якая з іх выцякае". Як адзначаюць складальнікі рэйтынга, ужыванне гэтага выказвання на працягу года расло надзвычай хутка і да верасня павялічылася ў 100 разоў.

Таксама кандыдатамі на слова або выраз года былі "дзеянні па змене клімату", "кліматычны крызіс", "адмаўленне змен клімату", "экатрывожнасць", "экоцыд", "выміранне" і іншыя.

Але што ж з надзвычайным кліматычным становішчам? На самай справе, нягледзячы на ​​тое, што краіны, хай і неахвотна, але абвяшчаюць яго, такія рашэнні не прадугледжваюць юрыдычных абавязацельстваў скараціць выкіды вугляроду або ўкараніць бяспечныя для навакольнага асяроддзя тэхналогіі. Гэта можа быць крокам да афіцыйнага прызнання праблемы, але зусім не яе рашэннем.

У снежні ў іспанскім Мадрыдзе прайшла Кліматычная канферэнцыя ААН. Міжнародныя даследчыя групы штодня публікавалі звесткі пра тое, як глабальнае пацяпленне ўплывае на экасістэмы, дабрабыт людзей і нават існаванне цэлых краін. З-за немагчымасці аднагалосна прыняць рашэнне канферэнцыю працягнулі на два дні да 15 снежня. Зрэшты, яна ўсё роўна завяршылася кампрамісам, які абавязвае краіны толькі паведаміць пра чарговыя абяцанні змагацца з зменай клімату ў 2020 годзе.

Генеральны сакратар ААН Антоніу Гутэрыш пасля завяршэння мерапрыемства напісаў у сваім твітэры, што расчараваны яго вынікамі. Паводле яго слоў, "міжнародная супольнасць упусціла важную магчымасць паказаць, што ў яе ёсць вялікае імкненне змякчыць змены клімату, прыстасавацца да змен і павялічыць фінансаванне для процідзеяння кліматычнаму крызісу".

"Але мы не павінны здавацца, не здамся і я", — дадаў ён.