Я ўсё падрыхтавала: як смерць дапамагае гагаузам захаваць сябе — насуперак усяму

У невялікім мястэчку Чадыр-Лунга на вуліцы Карла Маркса, што захавала сваю назву з савецкіх часоў, жыве Зіновія Георгіеўна Стамава. Цётцы Зіне 88, яна абапіраецца на кій і ўсміхаецца гэтак жа, як на фота, дзе ёй 20 гадоў.

Пасля вайны яна разам са сваёй стрыечнай сястрой Фаняй "гуляла ў пахаванне". Дзяўчынкі абкручвалі анучкамі кіяхі кукурузы, хавалі гэтых "нябожчыкаў" на краі агарода і галасілі над іх "магіламі". Так яны пераймалі дарослх — на пахаванне ў Гагаузіі заўсёды збіраліся вялікімі сем'ямі.

"Не было ні лялек, нічога. Самі рабілі лялькі, якія нібыта жылі, паміралі, потым хавалі, адкрывалі, глядзелі, як яны там", — успамінае Зіновія Георгіеўна.

Пахаванні дзеці бачылі не раз. Ужо пасталеўшы і пераняўшы традыцыі ад маці, Зіновія сама арганізавала дзясяткі сапраўдных пахаванняў — па ўсіх правілах.

Для гагаузаў — цюркскамоўнага народа, які прыняў і вызнае праваслаўе, пахаванне — адна з найважнейшых падзей. Адыход чалавека — трагедыя, але ўжо некалькі стагоддзяў мясцовыя пажылыя людзі загадзя рыхтуюцца да свайго адыходу: купляюць неабходныя для абраду рэчы і рытуальныя прадметы.

Гагаузія — гэта аўтаномія на поўдні Малдовы. У 1990 годзе разам з Прыднястроўем яна абвясціла сябе незалежнай ад Малдовы рэспублікай. Але ў снежні 1994 — ліпені 1995 у выніку перамоваў з удзелам Турцыі Гагаузію рэінтэгравалі ў склад Малдовы, дзе яна атрымала статус аўтаноміі.

Нашы малдаўскія партнёры з Newsmaker расказваюць пра тое, як веды пра пахаванне перадаюцца ў гагаузскіх сем'ях з пакалення ў пакаленне па жаночай лініі.

Цяпер Зіновія Стамава адна жыве ў сваім доме ў Чадыр-Лунзе. Соня — яе дачка — і сын Ваня жывуць асобна. Бацька сямейства памёр 27 гадоў таму. Цётка Зіна рыхтуецца да ўласнага пахавання і перадае гагаузскія традыцыі далей.

Кажа, што традыцыі заўсёды перадаваліся па жаночай лініі — ад маці да дачкі. "Мне было 26 гадоў, калі мама памерла. Але мама заўсёды расказвала [пра пахаванні]".

Зіновія падказвае суседскім жанчынам і сваячкам, як правільна абыходзіцца і развітвацца з нябожчыкамі. Нават дом жанчыны стаіць непадалёк ад абодвух могілак Чадыр-Лунгі. Яе блізкія пахаваныя і там, і там.

Матрона Лазарава — суседка цёткі Зіны. Яна родам з населенай гагаузамі бесарабскай вёскі Аляксандравака, у мінулым — выкладчыца гагаузскай мовы. Ёй 84.

"Маё першае пахаванне — пахаванне бацькі, мне тады было чатыры гады. Ён хварэў на тыф і памёр у 1944 годзе ў бальніцы. Цела абмылі там, мой uçu (дзядзька па-гагаузску) — яго брат — абмыў, апранулі, паклалі ў труну і павезлі на падводзе на могілкі, — успамінае Матрона Панцялееўна.

Пра тое, як хаваць памерлых і рыхтавацца да пахавання, Матроне Панцялееўне расказала яе бабуля Алена, або Лянка бабу — павітуха ў вёсцы Аляксандраўка:

"Мне было дваццаць з нечым гадоў, бабуля жыла доўга, пад канец жыцця хварэла. Яна бачыла, што ніхто не хоча яе мыць, але мыць хворую жанчыну трэба, я не грэбавала. А калі чалавек памірае, яго таксама трэба абмыць і трэба, каб побач быў хтосьці, хто таксама не баіцца. Так мне тлумачыла мая бабуля. Я ўсё запісала і адклала ўбок. Бабуля абрала мяне яшчэ таму, што я была бойкая, шалёная, нічога не баялася. З дзяцінства магла зайсці ў цёмны пакой, брата вось ніяк нельга было туды зацягнуць".

Яна кажа, што мыць нябожчыка адважваецца не кожны. "Хто прыходзіць мыць нябожчыка? Хто не баіцца. Не ўсе хочуць, не ўсе на гэта ідуць. Ці то баяцца, ці то яшчэ нешта, не ведаю. Я асабіста не баялася, і куды мяне клікалі, заўсёды хадзіла. Я сваю свякроў адна мыла, яе чатыры дачкі нават блізка не падышлі", — успамінае Матрона Панцялееўна.

Яна расказвае, што ў гагаузаў прынята пасля смерці накрыць нябожчыка тканінай і пакінуць на пару гадзін, пакуль цела астыне. Потым можна прыступаць да абмывання: мужчын, як правіла, абмываюць іншыя мужчыны, жанчын — жанчыны.

Цётка Матрона абмывала практычна ўсіх памерлых жанчын яе "махалы" — дзвюх маленькіх вулачак у цэнтры Чадыр-Лунгі.

"Калі чалавек памірае, прыходзяць і кажуць: "Пайшла з жыцця, прыходзьце мыць". Мыюць цёплай вадой, без мыла. Цела трэба памыць старанна, не абы-як, бо ў апошнюю дарогу выпраўляем — там перад анёламі чалавек мусіць быць чысты", — кажа Матрона Панцялееўна.

Яна расказвае, што ўсім сваім памочніцам тлумачыла, дзе і як абмываць нябожчыка: "Калі цёпла, мыюць на дварэ, а вада павінная сцякаць па сцежцы ў агарод".

Але апошнім часам, кажа цётка Матрона, усё больш вязуць памерлых абмываць у морг: "Цяпер, шчыра скажу, у горадзе рэдка абмываюць нябожчыка дома. У асноўным вязуць у морг, там ёсць жанчына, яна адна з усім спраўляецца, абмывае, апранае. Нават у труну ў моргу могуць пакласці і прывезці дадому. Можа, так і добра, бо менш перажыванняў".

Апранаюць нябожчыка гагаузы, як і беларусы, ва ўсё новае.

"А яшчэ рыхтуюць "yüklük" — покрыва, пасцель, дыванок — усё гэта пасля пахавання аддаюць сіраце або незамужняй дзяўчыне, каб яна ўспамінала пра нябожчыка, калі будзе накрывацца: "Мне гэта далі і я мушу гэтым карыстацца". У мяне ўсё падрыхтавана, давайце я вам пакажу", — запрашае журналістаў Матрона ў залу дома, дзе аднойчы пройдзе абрад і яе пахавання.

У драўлянай шафе акуратна вісяць ваўняная кофтачка, спадніца, унізе стаяць чаравікі, на пару памераў большыя. "Я свабоднымі іх купіла", — тлумачыць цётка Матрона.

"Тут усё неабходнае: чарпачок, якім будуць паліваць цела, ручнік, якім будуць выціраць. Ручнік пакладуць пад падушачку ў труну і пахаваюць мяне з ім. Я гэта ўсё паказала суседцы, хай і Зіна ўбачыць. Што трэба слаць у труну, каму што раздаваць, я ўсё падрыхтавала. Прыйдзеце сукенку забіраць і ўбачыце ўсё. Мяне лёгка будзе хаваць, я ўсё падрыхтавала", — звяртаецца наша гераіня да ўнучкі.

Дарэчы, у беларусаў цяпер з'явілася кніга "Мое баба — діректор морга" — пра традыцыі пахавання ў палескай вёсцы Аполь Іванаўскага раёна, і яна напісаная на палескай гаворцы. У ёй блогерка Вольга Аполька расказвае пра сваю бабулю Маню, якая была галоўнай па пахаванні ў сваёй вёсцы. Кнігу можна замовіць праз краўфандынг. А поўны тэкст пра традыцыі пахавання ў Гагаузіі чытайце на сайце NewsMaker.

Пры падтрымцы "Медыясеткі"