Сяргей Богдан: М’янма – яшчэ адна краіна, дзе санкцыі не спрацавалі
Дактарант інстытуту Азіяцкіх і Афрыканскіх даследаванняў універсітэта Гумбальдта разважае, як Бірма прыйшла да зменаў, і што ў яе агульнага з Беларуссю.
Еўрарадыё: Чаму ў М’янме (Бірме) дваццаць гадоў была вайсковая хунта і раптам прайшлі выбары і з’явіўся цывільны ўрад?
Сяргей Богдан: Насамрэч, тут няма аднаго адказу. Бадай што, перш за ўсё адыгралі ролю ўнутраныя прычыны – тым вайскоўцам, якія трымаюць уладу ў Бірме ўжо каторае дзесяцігоддзе, стала зразумела, што так кіраваць краінай нельга, бо краіна проста збяднела да немагчымасці, краіна фактычна ўжо не можа задавальняць нават іх саміх з пункту гледжання таго, якія барышы яны могуць мець са сваёй улады. Таму яны зразумелі, што далей так ісці не можа. Некалі краіна была самым вялікім экспарцёрам рысу, некалі мела дастаткова прыстойны ўзровень жыцця. Цяпер гэтага ўсяго няма. Але ў той жа час я падкрэслю, што Бірма – гэта яшчэ адзін прыклад краіны, дзе санкцыі не спрацавалі. Зрэшты, няма ніводнай краіны, дзе санкцыі спрацавалі б.
Еўрарадыё: А чаму вы лічыце, што санкцыі не спрацавалі?
Сяргей Богдан: Тут можна казаць пра розныя санкцыі – ёсць санкцыі ЗША, ёсць санкцыі Еўрасаюза, ёсць вайсковыя і ёсць эканамічныя, ёсць сістэма прэферэнцый, скасаваных для Бірмы. І фактычна можна казаць пра тое, што гледзячы па тым, колькі яны ўжо дзейнічаюць, больш за два дзесяцігоддзі, Бірма знаходзіцца ў абсалютнай ізаляцыі – і тым не менш гэта ніяк не адбівалася на палітыцы ўраду да таго часу, пакуль урэшце ў сярэдзіне 2000-х вайскоўцы не пачалі со сваіх унутраных прычын. Зразумела, можна казаць, што гэтыя ўнутраныя прычыны былі створаныя санкцыямі, але, калі нешта дзейнічае ўжо амаль два дзесяцігоддзі, нельга сказаць, што гэта эфектыўна. Я не бачу ніякіх падставаў, каб казаць, што санкцыі ў якой-небудзь ступені спрацавалі. Яны спрацавалі ў іншым напрамку – у тым, што краіна даведзеная да галечы, узровень жыцця страшэнна знізіўся і галоўнае, што краіна фактычна аддадзеная ў рукі кітайцаў. Гэтаксама як беларусы могуць у выніку санкцый апынуцца ў руках Расіі цалкам.
Еўрарадыё: Тая трансфармацыя, што зараз адбываецца ў М’янме, гэта дасягненне нейкіх глыбінных падставаў функцыянавання грамадства ці гэта зроблена па прынцыпе “выпусцім тысячу палітвязняў з трох тысяч, хай здымуць санкцыі”? Наколькі насамрэч грунтоўныя гэтыя рэформы?
Сяргей Богдан: На жаль, у тых краінах, дзе дыктатарскія рэжымы трымаюцца доўгі час – дзесяцігоддзямі – няма іншай крыніцы для эвалюцыйнага пераходу да дэмакратыі, апроч як паціснуць руку д’яблу. Гэта азначае – пачаць шукаць крыніцы супрацоўніцтва з істэблішментам. Я падкрэсліў бы, што зараз мы аналізуем не адну падзею, фактычна, мы аналізуем, што рабілі ў гэтым напрамку вайскоўцы ад 2003 года, калі быў прыняты план па пераходзе да гэтай, як яны называюць, дысцыплінаванай дэмакратыі. Гэты працэс паказвае вельмі ўстойлівую дынаміку, прымаліся, можа, і вельмі сумнеўныя з пункту гледжання заходняй дэмакратыі дакументы, кшталту канстытуцыі 2008 году.
Але тым не менш гэта былі дастаткова важкія крокі для самой Бірмы, краіны, якая фактычна бесперапынна з часоў незалежнасці знаходзілася пад уладай вайскоўцаў. Гэта, безумоўна, кволыя крокі, якія могуць здавацца чымсьці мізэрным – новая канстытуцыя, новыя выбары, некалькі сотняў выпушчаных палітвязняў. Але адзін з нямецкіх назіральнікаў на выбарах адзначыў так, што гэта, вядома, не Швейцарыя, тое што зараз ёсць у Бірме, але працэс, у прынцыпе, задавальняючы. Калі падсумоўваць, можна казаць пра тое, што сапраўды гэтае пацісканне рукі д’яблу дазволіла Сан Су Чжы прыйсці да дастаткова добрага выніку.
Зараз пытанне стаіць пра тое, што яна ўвойдзе ў склад урада. Аун Сан Су Чжы ў гэтым сэнсе вельмі яскравая постаць, яна дваццаць гадоў адстойвала пазіцыю, што краіну трэба абкласці санкцыямі, не кантактаваць з ёй і нічога не рабіць. І дваццаць гадоў ёй давялося фактычна правесці ў зняволенні. Але зараз яна сама прыйшла да такога выйсця – яна знайшла ў асобе прэзідэнта Тэйн Сэйна чалавека, з якім можна размаўляць. І высветлілася, што нават сярод крыважэрных генералаў ёсць людзі, якія разумеюць, што гвалтам у доўгатэрміновай перспектыве яны нічога не вырашаць. Таму эвалюцыя самой Сан Су Чжы вельмі паказальная. Адна справа, займаць дысідэнцкую бескампрамісную пазіцыю, якой яна таксама вельмі вядомая. І зусім іншая справа – калі чалавек хоча зрабіць рэальныя палітычныя змены. То бок можна быць дысідэнтам усё жыццё, быць прыгожым ідэалістам, але карысці ад гэтага людзям не будзе.
Еўрарадыё: Якія аналогіі тут вы бачыце з Беларуссю?
Сяргей Богдан: Наўпрост відаць мноства рэчаў. Ёсць вельмі вострыя для Беларусі пытанні – пачынаючы з санкцый і заканчваючы пытаннем вялікага брата, Кітая ці Расіі. Пытанне таксама – ці ёсць сэнс ісці на выбары, калі вядома, што гэтыя выбары скажоныя ці ўвогуле, хутчэй, цырымонія чым выбары. Паралелі з беларускай сітуацыяй велізарныя. Але зноў такі пытанне ў тым, што трэба глядзець глыбей, глядзець на тое, якая была карысць ад тых рэчаў якія рабіла, напрыклад, Нацыянальная Ліга за дэмакратыю Аун Сан Су Чжы. А часам усю постаць Аун Сан Су Чжы зводзяць да прыгожага галівудскага фільма, дзе яна паказаная як дысідэнт. Але я хачу падкрэсліць, што я паважаю Аун Сан Су Чжы менавіта за тое, што яна разумела інтарэсы свайго народа. Раней ці пазней яна прыходзіла да палітычнага, а не да дысідэнцкага выніку.
