Дыялог Алексіевіч з Бродскім, Салжаніцыным і Шолахавым
Напярэдадні ўручэння Нобелеўскай прэміі Еўрарадыё яшчэ раз перагледзела лекцыю Святланы Алексіевіч у Стакгольме, параўнала яе з выступамі іншых лаўрэатаў па літаратуры і склала магчымую гутарку беларускай пісьменніцы з Іосіфам Бродскім, Аляксандрам Салжаніцыным і Міхаілам Шолахавым.
Алексіевіч: "Мой шлях на гэтую трыбуну быў даўжынёй амаль у сорак гадоў — ад чалавека да чалавека, ад голасу да голасу. Не магу сказаць, што ён заўсёды быў мне пад сілу гэты шлях — шмат разоў я была ўзрушаная і напалоханая чалавекам, адчувала захапленне і агіду, хацелася забыць тое, што я пачула, вярнуцца ў той час, калі была яшчэ ў недасведчанасці. Плакаць ад радасці, што я ўбачыла чалавека выдатным, я таксама не раз хацела".
Бродскі: "На сённяшні дзень надзвычай распаўсюджана сцвярджэнне, быццам пісьменнік, паэт у асаблівасці, павінен карыстацца ў сваіх творах мовай вуліцы, мовай натоўпу. Пры ўсёй сваёй уяўнай дэмакратычнасці і адчувальных практычных выгодах для пісьменніка, сцвярджэнне гэта бессэнсоўнае і ўяўляе сабой спробу падпарадкаваць мастацтва, у дадзеным выпадку літаратуру, гісторыі".
Салжаніцын: "На гэтую кафедру, з якой прачытваецца Нобелеўская лекцыя, кафедру, якая прадастаўляецца далёка не кожнаму пісьменніку і толькі раз у жыцці, я падняўся не па трох-чатырох прымошчаных прыступках, але па сотнях ці нават тысячах іх — няўступных, абрывістых, обмёрзлых, з цемры і холаду, дзе было мне наканавана ацалець, а іншыя — можа быць, з вялікім дарам, мацнейшыя за мяне — загінулі. З іх толькі некаторых сустракаў я сам на Архіпелагу ГУЛАГу, рассыпаным на дробнае мноства выспаў, ды пад жорнамі сачэння і недаверу не з усякім разгаварыўся, аб іншых толькі чуў, аб трэціх толькі здагадваўся".
Алексіевіч: "Я жыла ў краіне, дзе нас з дзяцінства вучылі паміраць. Вучылі смерці. Нам казалі, што чалавек існуе, каб аддаць сябе, каб згарэць, каб ахвяраваць сабой. Вучылі любіць чалавека са стрэльбай. Калі б я вырасла ў іншай краіне, то я б не змагла прайсці гэты шлях".
Шолахаў: "Мы жывем у неспакойныя гады. Але няма на зямлі народа, які хацеў бы вайны. Ёсць сілы, якія кідаюць цэлыя народы ў яе агонь. Ці можа не стукаць попел яе ў сэрца пісьменніка, попел неабсяжных пажарышчаў другой сусветнай вайны? Ці можа сумленны пісьменнік не выступаць супраць тых, хто хацеў бы выракчы чалавецтва на самазнішчэнне?".
Алексіевіч: "Пішу кнігу пра вайну ... Чаму пра вайну? Таму што мы ваенныя людзі — мы ці ваявалі ці рыхтаваліся да вайны. Калі прыгледзецца, то мы ўсё думаем па-ваеннаму. Дома, на вуліцы. Таму ў нас так танна каштуе чалавечае жыццё. Усё, як на вайне".
Салжаніцын: "І каму ж, як не пісьменнікам, выказаць ганьбу не толькі сваім няўдалым уладарам (у іншых дзяржавах гэта самы лёгкі хлеб, гэтым заняты кожны, каму не лянота), але — і свайму грамадству, у яго ці баязлівым прыніжэнні або ў самазадаволенай слабасці, але — і легкаважным кідкам моладзі, і юным піратам з замахнутымі нажамі? Скажуць нам: што ж можа літаратура супраць бязлітаснага націску адкрытага гвалту?"
Алексіевіч: "Пасля вашай кнігі ніхто не пойдзе ваяваць, — вучыў мяне цэнзар. — Ваша вайна страшная. Чаму ў вас няма герояў?" Герояў я не шукала. Я пісала гісторыю праз аповед нікім не заўважанага яе сведкі і ўдзельніка. Яго ніхто ніколі не распытваў. Што думаюць людзі, проста людзі пра вялікія ідэях, мы не ведаем. Адразу пасля вайны чалавек распавёў бы адну вайну, праз дзясяткі гадоў іншую, вядома, у яго нешта мяняецца, таму што ён складае ва ўспаміны ўсё сваё жыццё".
Шолахаў: "У чым жа складаецца пакліканне, якія задачы мастака, які лічыць сябе не падабенствам безуважным да людскіх пакут боства, ўзнесенага на Алімп над сутычкай супрацьлеглых сіл, а сынам свайго народа, малой часціцай чалавецтва?"
Алексіевіч: "Я пыталася ў сябе, якую кнігу пра вайну я хацела б напісаць. Хацела б напісаць пра чалавека, які не страляе, не можа стрэліць у іншага чалавека, каму сама думка пра вайну прыносіць пакуты. Дзе ён? Я яго не сустрэла".
Бродскі: "Калі мастацтва чамусьці і вучыць (і мастака — у першую галаву), то менавіта прыватнасці чалавечага існавання. Будучы найбольш старажытнай — і найбольш літаральнай — формай прыватнага прадпрымальніцтва, яно па волі або мімаволі заахвочвае ў чалавеку менавіта яго адчуванне індывідуальнасці, унікальнасці , паасобку — ператвараючы яго з грамадскай жывёліны ў асобу. Многае можна падзяліць: хлеб, ложак, перакананні, каханую — але не верш, скажам, Райнера Марыі Рыльке. Творы мастацтва, літаратуры увогуле і верш у прыватнасці звяртаюцца да чалавека тэт-а- тэт, уступаючы з ім у прамыя, без пасрэднікаў, адносіны".
Алексіевіч: "Руская літаратура цікавая тым, што яна адзіная можа расказаць пра ўнікальны вопыт, праз які прайшла калісьці велізарная краіна. У мяне часта пытаюцца: чаму вы ўвесь час пішаце аб трагічным? Таму што мы так жывём. Хоць мы жывём цяпер у розных краінах, але ўсюды жыве "чырвоны" чалавек. З таго жыцця, з тымі ўспамінамі".
