Дырэктар выдавецтва: За лета мы не выпусцілі ніводнай кнігі

Традыцыйна ў крызіс беларусы чытаюць лёгкую літаратуру - раманы са шчаслівым канцом. Пакупніцкі попыт абрынуўся, па самых аптымістычных прагнозах, у 2 разы! А кошты на кнігі выраслі ўтрая! Пра літаратурныя перавагі і крызіс ў выдавецкім бізнэсе Еўрарадыё пагаварыла з кіраўніком выдавецтва "Рэгістр" Андрэем Карпуніным.

Еўрарадыё: Як крызіс у Беларусі адбіўся на выдавецкім бізнэсе? З якімі праблемамі вы сутыкнуліся?

 

Андрэй Карпунін: Мы павінны падзяляць выданне школьных падручнікаў, метадычных дапаможнікаў для ВНУ, дзелавой літаратуры і мастацкай літаратуры. І асобная катэгорыя - гэта самвыдат, калі аўтар выдае зборнік вершаў за свае грошы.

Школьныя падручнікі датуюцца, у іх палегчаеае падаткаабкладанне. Дзелавая літаратура купляецца, усё залежыць ад яе якасці. Асноўны ўдар прыйшоўся на мастацкую літаратуру і самвыдат. Па самых сумных разліках нас чакае падзенне ў тры разы. Гэта, у параўнанні з 2008 годам. Таму што 2009-ы быў увесь крызісны, у 2010-м не паспелі набраць абароты і вельмі асцярожнічалі ў плане асартыменту і тыражоў. У 2010 годзе ў 2 разы былі ніжэшыя тыражы, чым у 2008.

Еўрарадыё: Раней шмат замоў у нашых друкарнях давалі расейцы, таму што тут было танней. Сітуацыя неяк змянілася?

 

Андрэй Карпунін: Наколькі я магу судзіць, аб'ём такіх замоў зменшыўся. Не магу сказаць у 2 разы ці ў 3. Па-ранейшаму працуюць асабістыя сувязі друкарні з расійскімі выдаўцамі. Працуе канал, калі мы завозім у друкарню паперу расійскіх камбінатаў. Выдавец можа завесці паперу і на ёй друкавацца, і эканомія атрымліваецца 20 адсоткаў. Расійскія выдаўцы могуць сабе гэта дазволіць, таму што аб'ёмы замоў дазваляюць сюды адпраўляць цэлыя эшалоны паперы. Затое гэта дазволіць нашай паліграфіі трымацца на плыву.

Еўрарадыё: Наколькі зменшыліся тыражы мастацкай літаратуры?

 

Андрэй Карпунін: Сёлета прыблізна ўдвая. Але пакуль незразумелы яшчэ ўзровень пакупніцкай здольнасці і жаданне людзей развітвацца з грашыма. Калі чытач заходзіць у краму, у яго абмежаваная сума грошай. І ёсць выбар, купіць кнігі ці кілаграм каўбасы. Таму кніга павінна быць настолькі цікавай і так чапляць, каб чытач мог ахвяраваць вячэрай ці нейкімі закускамі і купіць кнігу.

Еўрарадыё: Засталіся яшчэ кнігі па старых коштах?

 

Андрэй Карпунін: У продажы яшчэ ёсць кнігі, выдадзеныя ў папярэднія гады. Многія выдавецтвы вырашылі пакінуць гэты палегчаны кошт, што б распрадаць склады, цяпер гэта называецца прадастаўленне зніжкі, так яно афармляецца. Рэшткі папярэдніх гадоў распрадаюць, каб вярнуць сабе хоць нейкія грошы.

Еўрарадыё: А як паўплываў рост курсу долара?

 

Андрэй Карпунін: Мы ўсё ж бліжэй да еўразоны, і асноўная папера, якая патрэбная для якаснай паліграфіі, з Еўропы. Таму тут прывязка да еўра, і спачатку ўдар быў зроблены рэзкім ростам курсу еўра да долара, а потым падзеннем беларускага рубля. Тут шматступенны ўдар па выдаўцах.

Чытачы ж не перастроіліся. Яны не хочуць купляць кнігі на газетнай паперы, хоць яны на некалькі тысяч танней.

Крызіс ударыў па ўсіх. Паліграфісты не будуць цябе друкаваць, калі няма грошай. Аўтар гатовы паступіцца ганарарам, каб выдавацца, гатовы на паэтапную выплату, ён гатовы несці рызыку разам з выдаўцом, калі кніга будзе павольна прадавацца і рубель будзе далей абвальвацца.

А выдавец на сваю рызыку, гэта ўжо нейкае мецэнацтва ў цяперашні час.

Еўрарадыё: Я назіраў парадокс, калі вялікая прыгожая кніга прадаецца па такім жа кошце, як невялікі зборнік вершаў, але выдадзены пасля дэвальвацыі. Якая розніца ў коштах на кнігі, якія выдадзеныя цяпер і да крызісу?

 

Андрэй Карпунін: Такія парадоксы ёсць, і іх будзе шмат. Кніга, у цвёрдай вокладцы, вырабленая ў дзяржаўнай друкарні два гады таму ці год таму, каштавала 8-12 тысяч за друкарскія выдаткі. Цяпер гэта 26-28 тысяч. Дадаём зверху выдаткі на аўтара, выдавецкія выдаткі, 20% ПДВ. Наша дзяржава ніяк не жадае ісці на саступкі. Польшча, Украіна, Расія паменшылі ПДВ, дзесьці 0%, 8 ці 10%, але ў 2 разы менш, чым у нас. Мы выходзім цяпер на кошт кнігі, па якім выдавец павінен адгрузіць у крамы --  каля 65-70 тысяч. Гэта добрая кніга старонак на 280-340.

Расія можа моцна псаваць рынак і ўплываць на яго, выціскаючы беларускія выдавецтвы з кніжных паліц. Расія мае магчымасць выдаваць адразу пяцітысячнік, гэта на спробу. 5 тысяч разыходзяцца ў межах садовага кальца на працягу двух месяцаў, а для Беларусі гэта 3 гады ўзмоцненай працы. А калі выдаецца пяцітысячнік, то ўсё выдаткі размяркоўваюцца на 5 тысяч асобнікаў. Беларусы вымушаныя размяркоўваць выдаткі на 1,5-2 ці 3 тысячы максімум. Адпаведна ў кошце кнігі сядзіць больш выдаткаў. Для Беларусі 3 тысячы - гэта вельмі добры тыраж.

Еўрарадыё: А як знізіўся попыт?

 

Андрэй Карпунін: На зіму мы прагназуем падзенне попыту ў 3 разы. Калі дзяржава будзе павялічваць заробкі, то, напэўна, у людзей будзе жаданне купляць кнігі. Але калі раней сталы пакупнік у месяц купляў 3-4 кнігі, то цяпер, у лепшым выпадку, 1-2, і то праз месяц.

Еўрарадыё: Ці ёсць нейкі парог кошту, пасля якога людзі не будуць купляць кнігі?

 

Андрэй Карпунін: Чыста псіхалагічна ўзяць планку ў 100 тысяч немагчыма. Люты пакажа агульную тэндэнцыю і гатовасць беларусаў аддаваць грошы на кнігі. У лютым будзе кніжная выстава.

Еўрарадыё: Для чытачоў важнае афармленне кнігі, якасць ці кошт?

 

Андрэй Карпунін: Я толькі што вярнуўся з міжнароднай кніжнай выставы ў Франкфурце, дзе мы ўздымалі гэта пытанне. У адрозненні ад еўрапейцаў, славянскія чытачы катэгарычна ўпіраюцца ў тое, што кніга павінна выглядаць вельмі прэзентабельна і раскошна. У яе абавязкова павінна быць цвёрдая вокладка, белая папера, добры пераплёт, каб кніга магла праслужыць вельмі шмат дзесяцігоддзяў.

У Беларусі фактычна не выдаюць покеты. Іх прывозяць з Расіі. Усюды да покетаў ставяцца, як да чытва, якое трэба ўзяць на курорт прачытаць і выкінуць. Беларусы не могуць так ставіцца да кніг. Яны могуць купіць покет вядомых аўтараў за 10 тысяч. Але яны не рвуць і не камечаць, усё адно берагуць, таму што вось сама прачытала, аддам сяброўкам прачытаць, потым на дачу завязу, там яшчэ цешча пачытае. Вось такое стаўленне, што кніга павінна служыць не аднаму чалавеку, а многім.

Еўрарадыё: А хто ў нас больш чытае: мужчыны ці жанчыны?

 

Андрэй Карпунін: Жанчыны традыцыйна больш чытаюць. Мужчына здабытчык, ён траціць грошы на паляванне, на більярд, на лазню. А жанчына, як захавальніца агменю, доўгія зімовыя вечары бавіць з кніжкай.

Еўрарадыё: Якія жанры самыя папулярныя?

 

Андрэй Карпунін: Традыцыйна, у крызіс хочуць чытаць лягчэйшую літаратуру з хэпіэндам, нейкую казку пра сталую папялушку. Беларусы схільныя чытаць раманы, дзе галоўная гераіня - самадастатковая лэдзі. Не так актыўна чытаюць дэтэктывы менавіта беларускіх аўтараў. І асобная катэгорыя - кнігі беларускіх аўтараў, якія былі забароненыя ці не выдаваліся па нейкіх прычынах, якія былі зацэнзураваныя на пачатку ці ў сярэдзіне мінулага стагоддзя.

Еўрарадыё: Кнігі, якіх аўтараў лепш прадаюцца? Ці выходзяць новыя кнігі?

 

Андрэй Карпунін: Улетку ў сувязі з гэтымі фінансавымі праблемамі мы цалкам прыпынілі выданне кніг. Мы таксама з усёй краінай чакалі, калі ж наступіць дно, раўнавага, і па якім кошце людзі гатовыя купляць кнігі, і ці гатовыя наогул іх купляць. Таму за лета мы не выдалі ніводнай кнігі. Але мы працягвалі іх рыхтаваць.

З бэстсэлераў, якія карыстаюцца сталым попытам, - гэта раманы Тамары Лісіцкай "Ціхі цэнтр" і "Ідыёткі". Цяпер Тамара рыхтуе новую кнігу, і я спадзяюся, што мы паспеем яе выдаць ужо пасля Новага года, гэта кніга - "Пацалунак бусла".

Вялікай папулярнасцю карыстаюцца раманы Татарынава. Ён паднімае гістарычны зрэз, яго ўнікальная кніга для Беларусі "Князёўна Менжынская", і такая ж унікальная кніга павінна выйсці ў нашым выдавецтве праз некалькі тыдняў - "Барбара Радзівіл".

Мы падрыхтавалі цяпер два раманы Сяргея Пясецкага. Гэта беларускі аўтар, які быў прататыпам Джэймса Бонда. Ён жыў на пачатку мінулага стагоддзя ў Ракаўскім рэгіёне на мяжы СССР і Польшчы. Ён займаўся і кантрабандай, і двухбаковым шпіянажам, і рознага кшталту контрпрадуктыўным бандытызмам. Ён апісаў у сваіх раманах падзеі таго часу, і яны шмат у чым дакументальныя. У беларускай літаратуры пласт таго часу і асабліва таго памежжа не быў апісаны. Раманы выдаваліся на розных мовах. Мы абралі пашыраны варыянт, але зрабілі некаторыя купюры, што б не паказваць шмат крыві. Я ведаю, што многія чытачы чакаюць гэтыя раманы.

Вялікім попытам карыстаецца Наташа Батракова. Трэці раман, над якім яна працавала амаль 6 гадоў, паступіў у наша выдавецтва. Раман - "Імгненне Бясконцасці" яшчэ не выдадзены і не пайшоў у друкарню, але кнігарні ўжо завальваюць нас заяўкамі.

У нас ёсць яшчэ вельмі цікавы накірунак у працы: мы вяртаем у Беларусь аўтараў, якіх лічаць расійскімі, але насамрэч яны беларускія.

Вольга Грамыка, напрыклад. Яна жыве і піша ў Мінску, але выдаецца ў Расіі, таму чытачы ведаюць яе, як расійскага аўтара фэнтэзі. А вось расійскіх аўтараў мы імкнёмся не выдаваць прынцыпова. Мы скіраваныя, даць магчымасць беларускім аўтарам, праявіцца і публікавацца ў гэтых умовах.

Вельмі хацелася б прыцягнуць беларусаў да чытання. Вярнуць іх у кнігарні і на кніжныя кірмашы. Каб яны праяўлялі больш цікавасці да літаратуры. Каб яны цікавіліся беларускімі аўтарамі, навінкамі. Каб не думалі, што Беларусь спынілася ў сваім развіцці, і не з'яўляецца новых накірункаў і імёнаў. Для гэтага яны самі павінны праяўляць ініцыятыву і чытаць. На жаль, я магу канстатаваць, што беларусаў цяпер нельга назваць нацыяй, якая чытае.

Еўрарадыё: Ці ёсць у Беларусі аўтары, якія жывуць за кошт выдання кніг?

 

Андрэй Карпунін: Я б сказаў, як добры прыклад, Вольга Грамыка, яна зарабляе выключна аўтарствам. Іншыя маюць нейкую асноўную працу ці хобі, якое іх корміць. Пражыць у Беларусі з аўтарства фактычна не рэальна.

Еўрарадыё: Каб надрукаваць кнігу, трэба плаціць грошы, ці выдавец плаціць аўтару?

 

Андрэй Карпунін: У нашым выдавецтве, як правіла, мы плацім аўтару. Але ёсць варыянты, калі мы ацэньваем рукапіс, вывучаем камерцыйную вартасць тэксту і бачым, што на сваіх плячах такі аб'ём мецэнацтва не вынесем. Тады прапануем аўтару калькуляцыю. Мы панясём асноўныя выдаткі, а аўтар частку паліграфіі. Ён атрымлівае невялікі тыраж і паднімае сваё імя. Людзі ідуць, але галоўным чынам, гэта вершы. У Еўропе аўтары ў першую чаргу змяшчаюць свае творы ў інтэрнэце. Гэта як спроба пяра, толькі не трэба пэцкаць паперу. Калі ён вытрымлівае крытыку чытачоў і ўзнікае попыт, то тады выдаўцы аб'яўляюць гонку за гэтым аўтарам.

Еўрарадыё: Калі чалавек з вуліцы прыходзіць з рукапісам, ён можа быць надрукаваны? Былі такія выпадкі?

 

Андрэй Карпунін: Так, такія выдатныя выпадкі ёсць. Але твор не павінен быць манументальным. Калі мы ўчапіліся за сутнасць, то мы можам дапамагчы аўтару зрабіць твор больш якасным.

Еўрарадыё: У Еўропе аўтары ідуць у інтэрнэт, а наколькі паўплываў сыход кніг у электронныя версіі?

 

Андрэй Карпунін: Ні наколькі. У Беларусі выхад электронных кніг пакуль заўчасны. Калі чытач жадае зэканоміць грошы, ён проста парушае аўтарскія правы і спампоўвае ўсё, што яму хочацца. Выпускаць нашы беларускія творы ў сетку, значыць загубіць сябе, як выдаўца. Мы разгледзелі шмат розных спосабаў электроннай абароны, але добрая абарона каштуе як паліграфія. Пакуль існуе такая раўнавага коштаў на абарону і паліграфію, будуць выдаваць папяровыя кнігі. Рынак электронных кніг нават у Еўропе пакуль не дацягнуўся да 10 адсоткаў кніжнага рынку.

Еўрарадыё: А колькі аўтар можа зарабіць на выданні кнігі?

 

Андрэй Карпунін: Памеры аўтарскіх ганарараў у любым выдавецтве адносяцца да вобласці камерцыйнай таямніцы. Ёсць пастанова Саўміна, якая ўсталёўвае мінімальныя стаўкі, але яна носіць абавязковы характар для дзяржаўных выдавецтваў. Для недзяржаўных існуе прамая дамоўленасць з аўтарам. Я магу вам сказаць, што для таго, каб зарабіць на новую машыну, аўтар павінен быць вельмі папулярным і пладавітым. У яго ў год павінна выходзіць па тры раманы і прадавацца яны павінны дзесяцітысячнымі тыражамі.

Галоўны рэдактар інфармацыйна-прававога агенцтва "Рэгістр" Андрэй Карпунін нарадзіўся ў 1976 у Оршы. Працаваў памочнікам гендырэктара Беларускай фондавай біржы, у камітэце па каштоўных паперах Мінфіна, галоўным рэдактарам часопіса "Кансультант". У жніўні 1999 стварыў недзяржаўны часопіс "Падатковы веснік". З 2003 старшыня рады дырэктараў групы кампаній "Рэгістр".

Інтэрв'ю зроблена для праграмы "Форум Беларусь" на Еўрарадыё.

Нас можна слухаць у Брэсце на хвалях польскага "Radio dla Ciebie" 103,4 FM у суботу з 6 да 7 раніцы. 24 гадзіны на УКХ у Глыбокім, Паставах, Відзах і Мёрах на частаце 68,24 Мгц. У Пінску на хвалях украінскага радыё "Мелодыя" 105,3 і 107,1 FM, а таксама праз спадарожнік HOTBIRD 6—13° на ўсход, частата 11200 Мгц, вертыкальная палярызацыя, хуткасць плыні 27500 Ms/s, карэкцыя памылкі (FEC) 5/6.  ASTRA 4A—4,8° на ўсход, частата 12379.62 Мгц, гарызантальная  палярызацыя, хуткасць плыні 27500 Ms/s, карэкцыя памылкі (FEC) 3/4.