Чаму новую пастаноўку Купалаўскага называюць ксенафобскай і сексісцкай

27 красавіка ў Купалаўскім тэатры — глядацкая прэм'ера спектакля "Талерантнасць" па п'есе Ясміны Рэза. У арыгінале яна называецца "Бог разні". Еўрарадыё пабывала на перадпаказе і прымерала на сябе ўсё, што чакае вас пры праглядзе спектакля.

Праблема талерантнасці паказваецца на сцэне сучаснай кватэры. Тут жыве сям'я Валонаў. Вераніка — інтэлектуалка, піша кнігу пра крызіс у афрыканскім рэгіёне Дарфур і падзарабляе ў кнігарні. Мішэль гандлюе гаспадарчымі таварамі. Іх сыну Бруна выбіў палкай два пярэдніх зуба 11-гадовы Фердынанд Рэй. Гэта прычына сустрэчы і гутаркі з яго бацькамі, Аленам і Анэт. Пары пакутліва шукаюць выхад з сітуацыі, якая склалася.

Галоўны канфлікт у п'есе разыгрываецца паміж Веранікай, якая сцвярджае, што трэба жыць з маральнымі каштоўнасцямі, і адвакатам Аленам, які працуе ў Гаазе і кажа: "Я веру ў Бога разні, ён уладарыць вечна".

"Калі абрынецца хрысціянская Еўропа, гэта будзе катастрофа. Вось да чаго прывялі мультыкультуралізм і талерантнасць"

Рэжысёр Мікалай Пінігін лічыць, што ў п'есе паказаная абсалютна не беларуская гісторыя. Ён не мяняў п'есу, пакінуў усё як ёсць, дзеянне адбываецца ў Парыжы, дзеючыя асобы — французы.

"Талерантнасць — гэта калі мы дамовіліся быць талерантнымі, і ўсе ўдзельнічаюць у гэтым працэсе. Не можа быць так, што я вас сустракаю, плачу падаткі і утрымліваю, а вы мяне машынамі душыце на вуліцах і крычыце: "Алах Акбар!", — расказвае Еўрарадыё рэжысёр Мікалай Пінігін. — Я не супраць мусульманства, я кажу пра тое, што адбываецца ў сувязі з каласальнай тэрарыстычнай пагрозай. Калі абрынецца хрысціянская Еўропа, гэта будзе катастрофа. Я не супраць іншых нацыянальнасцяў — я кажу менавіта пра тэрарызм. Вось да чаго прывёў мультыкультуралізм, талерантнасць. Вось пра гэта спектакль".

П'еса камерная, дзейнічаюць (калі выключыць апошнюю сцэну) толькі чатыры чалавекі. У арыгінале яна французская. І гэта з самага пачатку вельмі моцна заўважна. Іранічнасць падачы. Тонкасць канфліктаў. Лёгкія кпіны з інтэлектуалаў. Сцёб з касмапалітаў, "грамадзян свету", якія спрабуюць самасцвердзіцца, вырашаючы чужыя праблемы. Ідэальны баланс паміж сур'ёзнасцю і гумарам.

Усё дзеянне пабудаванае на дыялогах. Усе героі па чарзе мяняюць "сапернікаў" і "партнёраў" у пастаянных спрэчках, а то і зусім застаючыся кожны за сябе.

Кожны раз, калі, здавалася б, знойдзены кампраміс, чалавечае эга выходзіць наперад. У нейкі момант канфлікт дзяцей губляецца на фоне папрокаў адзін да аднаго, тлеючых канфліктаў і незадаволенасці ўнутры сем'яў і абраз. Ганарлівасць, адчуванне ўласнай праваты і адчуванне права судзіць іншых. Толькі таму, што ты пішаш кнігу пра канфлікт у адным з рэгіёнаў Афрыкі.

І гэта таксама іранічна. Былыя прыгнятальнікі, якія ператварылі Афрыку ў мацярык-калонію, да гэтага часу пастаянна ўмешваюцца ў жыццё цэлага кантынента, цяпер спрабуюць расказваць, як там усё дрэнна, і загладзіць сумленне рознымі спосабамі. І тут варта звярнуць увагу на тое, што гэта ўсё па сутнасці — каланізатарскі прыём, апрапрыяцыя чужога досведу і выкарыстанне яго ў сваіх мэтах. Чым гэта не неакаланіялізм?

Рэжысёр адмаўляецца прызнаваць, што праблемы, якія разглядаюцца ў пастаноўцы блізкія беларусам. Ён кажа, што імкнуўся не да лакалізацыі п'есы, а да ўніверсалізацыі праблем, якія ў ёй уздымаюцца.

Наша асабістае жыццё ў любы момант можа стаць часткай медыйнага поля

Але хіба тыя самыя людзі, якія, жывучы ў Беларусі, навучыліся спажываць "па-еўрапейску" і ад гэтага лічыць сябе еўрапейцамі, час ад часу не вядуць сябе як пячорныя дзікуны? Налёт цывілізаванасці хутка злятае з людзей, калі гаворка заходзіць пра фемінізм, аб ЛГБТ-супольнасці, пра выступы нацыянальных меншасцяў і людзей іншых культур за свае правы.

Хіба вы ніколі не аказваліся ў такой сітуацыі, калі ў, здавалася б, прасунутай кампаніі ваш добры знаёмы раптам пачынае несці расісцкую, мілітарысцкую, гамафобную або сексісцкую лухту (патрэбнае падкрэсліць)? Калі чалавек раптоўна ператвараецца з "цывілізаванага" і "еўрапейскага" у пячорнага звера?

Чалавек не нараджаецца цывілізаваным. Ён на працягу ўсяго жыцця праходзіць мноства стадый развіцця. Дзеці не жывуць з усведамленнем прававых свабод і законаў, не жывуць па гуманістычных і цывілізаваных правілах. Хіба дзеці не жывуць у сваёй супольнасьці на правах аўтарытэту сілы?

Сцэна нагадвае тэлевізар. Сцэнаграфіяй займаўся Руслан Вашкевіч, вядомы сучасны мастак. Увесь спектакль па тэлевізары ў пакоі, дзе праходзіць асноўнае дзеянне, ідуць навіны. Відэашэраг сабраны са зводак аб тэрактах, запусках Space X, крызісе на Блізкім Усходзе, эмігранцкіх хваляваннях і гей-парадах. Акрамя гэтага, над сцэнай два экраны: на адным дублююцца навіны, на іншым паказваюць усё тое, што адбываецца на сцэне. Гэта кажа нам пра тое, што наша жыццё ў кватэры ў любы момант можа стаць часткай медыйнага поля, часткай агульнай гісторыі і грамадскім здабыткам. І што праблемы, які  ўздымаюцца ў кватэры, могуць быць інтэрпрэтаваныя больш шырока, чым як асабістыя.

Людзі маскіруюць сваю звярыную сутнасць пад пластом цывілізаванай тканіны, але яна тонкая і далікатная. І ў любы момант гатовая парвацца.

Хіба беларус не сустракаецца пастаянна з гэтай звярынай сутнасцю? І не толькі асобнага чалавека, але калектыўнага, і дзяржаўнага, якія нават не спрабуюць наблізіцца да цывілізаванасці, дазваляючы сабе ліць бруд, абражаць грамадзян, лезці ў чужое жыццё, не праяўляючы ні кроплі спачування і разважлівасці. Хіба чалавечнасць і цывілізаванасць — гэта не тое, над чым трэба пастаянна працаваць?

Палітычны маніфест

П'еса заканчваецца твістам. Раптоўнай зменай абстаноўкі і роляў. З кватэры французскіх буржуа мы пераносімся ў нейкую кавярню. Гэтай сцэны няма ў арыгінальнай п'есе. Рэжысёрскі дадатак.

Сярэдні клас і інтэлектуалы ў асобах Мішэля і Веранікі ператвараецца ў абслугоўваючы персанал для дзвюх арабскіх сем'яў. Яны сядзяць ва установе, ядуць нейкія аладкі і размаўляюць на сваёй мове. За імі двума ценямі стаіць "абслуга". Пры гэтым іх размовы выглядаюць нашмат лепш, чым істэрычныя эгаістычныя спічы прадстаўленых да гэтага дзвюх "еўрапейскіх" сем'яў.

Унясенне палітычнага фактару ў камерную пастаноўку аб "цывілізаванасці" ператварае спектакль у палітычны маніфест. Гэтую сцэну можна трактаваць з пункту гледжання "эмігранцкага крызісу" і "краху мультыкультуралізму". Еўрацэнтрычнасць і прыхільнасць да еўрапейскіх каштоўнасцяў засцяць погляд і падаюцца так, нібы менавіта "еўрапейская цывілізацыя" і яе ідэі — адзіна верныя.

Бо менавіта дробны бізнесмен і інтэлектуал ў гэтай пастаноўцы становяцца абслугоўваючым персаналам. Лічыцца, што менавіта дробны бізнес нясе на сабе груз эмігрантаў, а інтэлектуалы гэтаму "дапамагаюць".