У Беларусі рост дзіцячых суіцыдаў. Што трэба ведаць бацькам — парады экспертаў
Спецыялісты расказалі пра дзіцячыя суіцыды / unsplash.com
У Беларусі рэзка ўзрасла колькасць дзіцячых самагубстваў: у першай палове 2024 года ўжо зафіксавалі 18 выпадкаў (усяго на адзін менш, чым за ўвесь мінулы год). Асабліва трывожыць, што сярод іх ёсць дзеці, якім было ўсяго 10 гадоў.
Чаму гэта адбываецца? Як своечасова заўважыць трывожныя прыкметы і прадухіліць трагедыю? Пра што варта пагаварыць з дзіцем?
Адказы на гэтыя і іншыя пытанні даюць псіхолаг Таццяна Зарыцкая і псіхатэрапеўт Павел Перапёлкін у інтэрв'ю для Еўрарадыё.
Чаму здараюцца дзіцячыя суіцыды?
На думку экспертаў, галоўныя прычыны з'яўлення суіцыдальных намераў у дзіцяці — гэта праблемы, з якімі яно не можа справіцца само.
— Напрыклад, у дарослага чалавека ёсць рэсурсы і навыкі спраўляцца з праблемамі — у дзіцяці няма ні таго, ні другога. Каб лепш зразумець свае пачуцці і патрэбы, дзецям патрабуецца дапамога дарослых — так яно навучыцца вырашаць свае праблемы. Дзіцяці важна адчуваць, што яно любімае, важнае, патрэбнае, што яго зразумеюць і падтрымаюць — так дзіця паступова сфармуе ўнутраныя рэсурсы і навыкі вырашаць задачы, якія ставіць жыццё.
Эксперты кажуць, што ў дарослых не заўсёды ёсць магчымасць надаць час і ўвагу дзецям. Шмат у чым віной гэтаму могуць быць пераломныя для беларусаў 2020-я гады.
— Палітычныя і эканамічныя праблемы закранулі кожную сям'ю і фаняць у кожнай школе. Мы ўсе вельмі моцна перажываем з-за гэтых падзей, і груз гэтых праблем уплывае на атмасферу ў сям'і, у тым ліку і на дзяцей. Праз гэтага дзеці могуць адчуваць сябе пакінутымі, думаючы, што не маюць права абцяжарваць бацькоў сваімі клопатамі.
Якая група дзяцей у зоне рызыкі?
Перапёлкін і Зарыцкая сцвярджаюць, што самай вялікай рызыцы падвяргаюцца дзеці ў падлеткавым узросце. У гэты перыяд жыцця пачынаецца гарманальная і эмацыйная перабудова арганізма.
— Падлеткі знаходзяцца ў самым уразлівым становішчы. ПМС і крызіс сярэдняга ўзросту не ідуць у параўнанне з тым, як эмацыйна цяжка падлетку. Ён праходзіць важны этап самаідэнтыфікацыі, яму важна адчуваць сябе дарослым, нармальным, быць часткай групы (субкультуры). Акрамя гэтага, фізіялагічныя змены цела і знешнасці могуць палохаць і расчароўваць. На эмацыйную ўразлівасць накладваюцца патрабаванні ў школе, адказнасць за будучыню, а таксама патрэба ў зносінах з аднагодкамі і ў рамантычных стасунках.
А яшчэ, сцвярджаюць спецыялісты, часта да падлеткаў шмат патрабаванняў дома: неразуменне, асуджэнне, кантроль і абмежаванне волі.
— Часам дзецям можа здавацца, што яны настолькі дрэнныя і невыносныя, што лепш пазбавіць блізкіх ад усіх праблем адразу, скончыўшы са сваім жыццём. Разам з тым, у падлеткавым узросце з'яўляецца экзістэнцыяльны цікавасць — смерць можа напаўняцца сэнсам. Сукупнасць гэтых фактараў можа прывесці да суіцыдальных думак, калі здаецца, што скончыць жыццё прасцей, чым вырашаць праблемы і адпавядаць усім патрабаванням.
Чаму дзіцячыя суіцыды маладзеюць?
Зарэцкая і Перапёлкін кажуць, што ў 10 гадоў дзіця яшчэ недастаткова пасталелае, каб арганізаваць сябе і быць адказным, але пры гэтым яму ўжо выстаўляецца занадта шмат патрабаванняў і чаканняў.
— Напрыклад, яму кажуць, што трэба добра вучыцца, дапамагаць па дому, падтрымліваць парадак у пакоі, быць добрым братам/сястрой, слухацца бацькоў і г.д. Хоць часам нават дарослыя не здольныя адпавядаць усім гэтым патрабаванням.
Гэта прыводзіць да таго, што дзіця адчувае, быццам расчароўвае бацькоў, тады ж могуць здарацца канфлікты. Калі ў канфліктах побач не аказваецца дарослага, які праяўляе любоў, — становіцца складана рэгуляваць эмоцыі самастойна.
Яму вельмі балюча і самотна. Здаецца, што яго не любяць, што ён нікому не патрэбны. А калі яно не патрэбнае нават сваім бацькам, то каму наогул патрэбнае "дрэннае" дзіця? Можа з'явіцца думка "лепш бы мяне наогул не было".
Пра што разважае дзіця, калі думае пра суіцыд?
Спецыялісты кажуць, што думкі пра суіцыд становяцца своеасаблівым спосабам эмацыйнай рэгуляцыі.
— Калі чалавек пра гэта думае, здаецца, што гэта выхад. Трывога і боль часова змяншаюцца — надыходзіць палёгка. З цягам часу гэты механізм замацоўваецца. Думкі так і могуць заставацца думкамі, але любая сварка ці праблемы ў школе могуць схіліць да актыўных дзеянняў.
На што варта звярнуць увагу?
Эксперты кажуць, што ўвагу трэба звяртаць на любыя рэзкія змены ў паводзінах дзіцяці. Да іх могуць адносіцца:
Прыгнечаны настрой, плаксівасць, агрэсія, раздражняльнасць;
Словы і пагрозы самагубства;
Калі дзіця кажа пра свайго сябра і яго суіцыдальныя намеры — ён можа мець на ўвазе сябе;
Размовы пра тое, што ён нікчэмны, нікому непатрэбны;Раптоўныя размовы пра тое, як дзіця любіць вас, нібы развітваючыся;
Дарэнне каштоўных асабістых рэчаў і спробы хутчэй скончыць важныя справы;
Замкнёнасць і нежаданне мець зносіны;
Зацікаўленасць тэмай смерці.
Як сябе паводзіць?
Перапёлкін і Зарэцкая раяць знайсці магчымасць адкласці свае справы і правесці як мага больш часу з дзіцем, калі ёсць прыкметы ў яго паводзінах, якія насцярожваюць. Вельмі важна паставіцца да гэтага сур'ёзна.
Вось яшчэ некалькі рэкамендацый спецыялістаў:
Пакажыце, што вы на яго баку, што б ні здарылася;
Калі яго хтосьці крыўдзіць, абараніце. Нават калі гэта выкладчык або дырэктар школы, нават калі гэта ваш муж або жонка — так дзіця вучыцца разумець, як яно зможа абараняць сябе само;
Растлумачце, што вашыя праблемы не звязаныя з ім і яно не нясе за іх адказнасць;
Будзьце шчырымі ў праявах любові і клопату;
Калі яно дзеліцца суіцыдальнымі думкамі — гэта крык аб дапамозе, паспрабуйце даведацца, якія праблемы яго прыгнятаюць і дайце зразумець, што вы побач і гатовыя яму дапамагчы.
Добра, калі ў дзіцяці ёсць дарослы, якому ён можа давяраць, акрамя бацькоў (бабуля, цётка, дарослая старэйшая сястра, маміна сяброўка, настаўніца, школьны псіхолаг).
Часам немагчыма абмеркаваць праблему з бацькамі, асабліва, калі яна ўзнікла ўнутры сям'і. У такім выпадку эксперты рэкамендуюць звярнуцца да псіхолагаў. Важна памятаць, калі дзіця кажа, што хоча памерці — гэта сур'ёзная падстава звярнуцца да псіхіятра ў тэрміновым парадку.
Шмат дзіцячых суіцыдаў адбываецца ў дзіцячых дамах. Чаму?
На думку Зарыцкай і Перапёлкіна, у дзіцячых дамах дзеці не адчуваюць сябе патрэбнымі і любімымі. Іх не навучаюць навыкам вырашэння праблем і не надаюць увагі іх эмацыйнаму стану.
— Нават калі мы прадставім ідэальны дзіцячы дом — гэта ўсё роўна закрытая сістэма, дзе шмат людзей рознага ўзросту, жыць з якімі дзіця не выбірала, яно не можа выйсці з гэтай сістэмы або ўзяць часовы перадых.
Нярэдка ў такіх установах дзеці сутыкаюцца з булінгам, агрэсіяй і сексуальным гвалтам, ім вельмі цяжка адаптавацца да такіх абставінаў.
Калі ў сям'і бацькі дэманструюць мадэлі адносін і спосабы спраўляцца са складанасцямі, то ў дзіцячым доме такія мадэлі скажаюцца альбо зусім адсутнічаюць.
