Абхазскі тупік: “На Бога вялікую крыўду маю ― як мог такое дапусціць”

Арсанція — грузінская вёска ля самай мяжы з Абхазіяй. Гэта арэхавы рай: тут кожны свабодны кавалак зямлі заняты кустом фундука. Арэхі для тутэйшых значаць больш, чым бульба для беларуса. Іх можна параўнаць хіба што з агуркамі для вяскоўцаў са Столінскага раёна Беларусі ― яны кормяць гаспадара фундуковай плантацыі цэлы год.

Праўда, самі жыхары Арсаніі называюць сваю вёску тупіком. Як у прамым сэнсе, бо дарога з Кутаісі абрываецца ля ўзарванага моста праз памежную раку Інгуры, так і ў пераносным ― для тых перасяленцаў з Абхазіі, якія застаюцца ў Арсанціі і праз 30 гадоў пасля таго, як вайна прымусіла іх пакінуць родныя мясціны і прыехаць сюды.

“Не змог на пахаванне сястры паехаць ― плакаў дома”

Мост праз раку Інгур на ўскрайку Арсанціі звязваў не проста Грузію з Абхазіяй ― ён звязваў людзей па абодвух берагах ракі. Вайна 1992 года нечакана правяла паміж імі мяжу.

“У Абхазіі сястра жыла, і год таму памерла. Я не змог паехаць на пахаванне, каб аплакаць яе ― дома плакаў. Як рускія прыехалі, тут сталі, пасля гэтага нікога не пускаюць! Раней тут у нас пераход быў і я нават працаваў на тым беразе ― выкладаў у школе танцы, музыку. Абхазцы, якія на мяжы стаялі, выдалі мне адмысловы пропуск. Але гадоў восем таму іх месца занялі расійскія памежнікі, і з нашага боку больш нікога не пускалі”, ― распавядае Мамука, выкладчык музыкі і танцаў мясцовай школы.

Расійскія памежнікі з’явіліся на грузіна-абхазскай мяжы пасля вайны 2008 года. З таго часу рух праз пункты пропуску стаў аднабаковым ― з Абхазіі у Грузію спакойна праходзіў любы чалавек без аніякага пашпартнага ці мытнага кантролю, з Грузіі ў Абхазію мог прайсці толькі чалавек з абхазскім ці расійскім пашпартам. За незаконны пераход мяжы ― 2000 расійскіх рублёў штрафу. Але канчаткова зрабіла Арсанцію тупіком не гэта.

“Раней да нас шмат з таго берагу людзей штодня прыходзіла ― адмыслова каб закупіцца прадуктамі. Бо ў нас тут усе прадукты намнога дзешавейшыя. І нам добра, прыбытак мелі. Але ў 2016 годзе абхазы усе пераходы закрылі. Пакінулі толькі адзін, але ён ад нас далёка”, ― скардзіцца гаспадыня невялічкай крамы ў цэнтры Арсанціі.

Так і атрымалася, што калі нават пасля так званай руска-грузінскай вайны 2008 года памежны рух у Арсанціі які-ніякі але быў, то пасля рашэння ўладаў Абхазіі аб закрыцці пераходаў, дарога праз сяло канчаткова стала тупіком.

“Пераход закрылі, а чаму ― ніхто не патлумачыў”

“Я выкладаю ў нашай школе рускую мову. І мела шмат вучняў са школы ў Абхазіі. Адразу за мостам праз Інгур стаіць школа ― вучні адтуль прыходзілі да мяне, як да рэпетытара. Казалі, што ў нас тут вучаць лепш, ― расказвае выкладчыца Ція Начкебія. ― Але пасля 2016 года прыходзіць да мяне дзеці не могуць. Пераход закрылі, а чаму, ніхто не ведае, ніхто нічога не патлумачыў”.

Усе ў Арсаніціі, не ведаючы дакладных прычын закрыцця пераходу абхазскімі ўладамі, упэўненыя: зроблена гэта для таго, каб простыя абхазцы не расчараваліся ў палітычным выбары сваёй краіны. Асабліва з улікам таго, што ў Грузіі медыцынская дапамога для жыхароў Абхазіі бясплатная, а мясцовыя недзяржаўныя арганізацыі мелі шмат “абхазскіх” праектаў.

Напрыклад, Леван Джытжашыя, заснавальнік і віцэ-прэзідэнт грамадскай арганізацыі “Ergrisi”, распавядае, што да закрыцця моста яго арганізацыя мела праекты па паляпшэнні якасці жыцця жанчын з Абхазіі: з 2010 па 2016 гады яны вучылі абхазскіх жанчын працы з камп’ютарнай тэхнікай. Усё гэта кіраўніцтву Абхазіі было недаспадобы.

Афіцыйная версія закрыцця практычна ўсіх пераходаў знаходзіцца лёгка: пашукавік выводзіць на сайт МЗС Абхазіі. Які тлумачыць, што “зачыненыя пункты пропуску былі часовымі, да стварэння адпаведнай інфраструктуры і забеспячэння абсталяваннем асноўнага КПП “Інгур”.

“Мы ў “тупіку”, ― пагаджаюцца з пачутым жыхары Арсанціі.

А як жа “арэхавы рай”? Два апошнія гады ўвесь ураджай паеў нейкі жучок, распавядаюць мне мясцовыя ў адказ на просьбу прадаць мясцовага фундука. У выніку практычна ўсе жыхары Арсанціі засталіся без прыбытку ― іншай працы тут амаль няма.

З сабой не ўзялі нічога ― верылі інфармацыі, што беспарадкі на адзін-два дні

Пасля ваеннага канфлікту 1992-1993 гадоў з Абхазіі у Грузію збегла звыш 250 тысяч грузін ― амаль палова тагачаснага насельніцтва Абхазіі. У Арсанцію прыехала каля 200 сем’яў. На сёння ў вёсцы застаюцца жыць амаль 20 з іх ― астатнія, атрымаўшы ад дзяржавы кватэры, пераехалі ў іхныя рэгіёны Грузіі. Тыя, што застаюцца, жывуць там жа, куды засяліліся 25 гадоў ― у будынках былога кінатэатра і школы. Звонку цяжка паверыць, што ў гэтых будынках жывуць людзі.

У пад’ёд заходжу з перасцярогай ― адчуванне, што на цябе ці ўваходныя дзверы ўпадуць, ці падлога пад нагамі праломіцца. На шум з бліжэйшых дзвярэй выходзіць жанчына сталага ўзросту.

З Абхазіі Ліана Апалонаўна з мужам збеглі 25 гадоў таму. У Галі пакінулі дом, там засталася з мужам-абхазам іх дачка. З сабой, расказвае Ліяна Апалонаўна, не ўзялі нічога ― верылі інфармацыі з Тбілісі, што ўсе гэтыя “беспарадкі” на адзін-два дні, максімум ― на тыдзень. На пытанне, хто быў вінаваты ў канфлікце, жанчына горка смяецца: “Напэўна, я!”.

Прайшло 25 гадоў, ніякай кампенсацыі за страчаную ў Абхазіі маёмасць Ліяна Апалонаўна не атрымала. Цяпер атрымлівае пенсію 180 лар (каля 75 долараў), трымае карову і курэй ― тым і жыве. Прызнаецца: была б магчымасць, вярнулася б у Абхазію.

“Я нічога не хачу сказаць супраць гэтай вёскі альбо тутэйшых людзей ― і прынялі нас добра, і ставяцца да нас добра. Але хочацца туды, дзе ты нарадзіўся… Да ўсяго, ці ж гэта жыццё?!” ― кажа Ліана Апалонаўна і абводзіць рукой свой пакойчык.

У пакоі ― печка-буржуйка, стол, вельмі старая канапа і такая ж сталая, яшчэ савецкая, кухонная шафа з посудам. Крыху выбіваецца з занядбанага антуражу даволі сучасны “плоскі” тэлевізар. Гэта ўсё, што нажыла разам з мужам на новым месцы за 25 гадоў.

Еўрарадыё: Ёсць крыўда на грузінскія ўлады, што не стварылі вам годных умоваў жыцця?

― Што цяпер з той крыўды? Кватэру чакаем…

Еўрарадыё: 20 гадоў чакаеце?

― Хай сабе і 20 гадоў, але ж Масква не адразу будавалася ― і цяпер яшчэ будуюць. Вунь, колькі ўжо людзей кватэры атрымалі ― не ўсім жа могуць адразу. Пенсія не тое каб вялікая, але ж некалі было 11 лары ўсяго, а цяпер 180.

“Ніводнай іконы ў доме не трымаю, бо ёсць у мяне крыўда на Бога”

У Абхазіі Ліяна Апалонаўна працавала інспектарам на чыгунцы. У Арсанціі, дзе няма чыгункі, працы па прафесіі не было. Як не было і іншай працы. Кажа, гандлявала нейкай дробяззю, працавала на сезонных працах. На пытанні, чаму не паехалі шукаць лепшай долі ў іншыя мясціны, ці чаму не заняліся вырошчваннем арэхаў (зямлю перасяленцам улады спачатку давалі бясплатна), адказвае аднолькава: чакалі хуткага вяртання на радзіму. Дачакалася да таго, што мужа не здолела пахаваць на “сямейных” могілках, а цяпер і з дачкой і ўнучкай сустрэцца не можа ― дакументаў паехаць у Абхазію не мае.

“Пра што больш за ўсё шкадую? Што сваіх родных не магу пабачыць. З дачкой і ўнучкай толькі па тэлефоне размаўляем. Паехаць не магу, магілы блізкіх наведаць не магу. Можна аформіць візу, але на 10 дзён робяць толькі і каштуе яна сто лары ― у мяне такіх грошай няма… Калі абхазы стаялі, то можна было дамовіцца: два лары даёш, і прапускалі. А як рускія на мяжы сталі ― усё, нікога не пускаюць".

Ліяна Апалонаўна ва ўсіх бедах вінаваціць палітыкаў, як абхазскіх, так і грузінскіх, якія не здолелі ў свой час дамовіцца.

Звяртаю ўвагу на тое, што ў пакоі жанчыны няма ніводнай іконы.

― Ліяна Апалонаўна, а вы веруючы чалавек?

― Веруючы, але цяпер я ўжо нікому не веру.

― Гляджу, ніводнай іконы ў вас няма…

― Я ўжо нікому не веру…

― Ці, можа, пакрыўдзіліся на Бога?

― Вядома! Як такое можна было дапусціць?..

Калі б мяжа адкрылася, яны б вярнуліся ў свае абхазскія дамы

У калідоры нас сустракае Дыега Акубардзія. Ён жыве ў суседняй “кватэры” з мамай, жонкай і двума дзецьмі. У 1993 годзе іх дом паблізу Галі спалілі, і сям'я выехала ў Арсанцію. Пачаць жыць з нуля, скардзіцца Дыега, у Грузіі было няпроста. Пры гэтым прызнаецца, што і на сёння ў сям'і ніхто не працуе ― жывуць на дапамогу дзяржавы. Чаму так? Знайсці працу ў гэтым сяле практычна немагчыма, кажа мой суразмоўца. Даводзіцца выжываць на 310 лары (прыблізна 125 долараў) ў месяц на шэсць чалавек.

“Нягледзячы на тое, што сын скончыў стаматалагічны каледж, знайсці працу па прафесіі не атрымалася, ён стараецца зарабіць фізічнай працай, але такая магчымасць выпадае два разы на год”, ― кажа Гагола Цурцумія, маці Дыега.

Няўжо ва ўсёй Грузіі не знайшлося працы для стаматолага? Дыега разводзіць рукамі: не ўсё, маўляў, так проста ― і ківае ў бок астатніх чальцоў сям’і. І адмаўляецца далей абмяркоўваць гэтую тэму.

І Дыега, і іншыя вымушаныя перасяленцы ў адзін голас кажуць, што, калі б мяжа адкрылася, яны б не задумваючыся, вярнуліся ў свае абхазскія дамы. На развітанне Дыега распавядае, што туга па родным доме такая моцная, што ён некалькі разоў незаконна прабіраўся на акупаваную тэрыторыю, каб адведаць свой дом. Але больш так не робіць: яго з сябрам затрымалі расійскія памежнікі. Некалькі дзён хлопцаў пратрымалі ў засценках і вельмі моцна білі. Пасля гэтага (і штрафу ў 2000 расійскіх рублёў) Дыега перастаў рызыкаваць, але чакаць вяртання не перастае.

У двары дома перасяленцаў сядзець хлопцы гадоў 20-25 ― дзеці і ўнукі тых, хто чвэрць стагоддзя таму вымушана прыехаў у гэтае памежнае грузінскае сяло з Абхазіі. Спроба пагаварыць не атрымліваецца: хлопцы робяць выгляд, што ніякай мовы апроч грузінскай не ведаюць. Як не ведаюць і іншага жыцця, апроч жыцця ў напоўразваленых дамах у вёсцы ля мяжы, дзе амаль няма працы.