10 гадоў праекту "IT-краіна": як дасягнуць 150 млрд долараў экспарту?

Cаўладальнік і генеральны дырэктар групы кампаній BelHard Ігар Мамоненка плануе, што яго праект "IТ-краіна" ў будучыні здольны прыносіць Беларусі 150 млрд долараў экспарту, а ў галіне будзе занята 2,5 млн чалавек. На чым грунтуюцца такія смелыя планы, як можна дасягнуць такіх вынікаў, чаму без развіцця IT-сферы Беларусь можа страціць вялікую частку працаздольнага насельніцтва — на гэтыя пытанні IT-бізнесмен адказаў у інтэрв'ю газеце "Белорусы и рынок".

Першы варыянт праекта "IT-краіна" Ігар Мамоненка прэзентаваў грамадскасці яшчэ дзесяць гадоў таму. Тады канцэпцыя прадугледжвала дасягненне дзвюх асноўных мэт: давесці колькасць тых, хто працуе ў лічбавай эканоміцы, да 300 тыс. чалавек і дасягнуць 7 млрд долараў экспарту.

Дадзены праект многім здаваўся пражэктам. Аднак час паказаў, што як мінімум другая мэта лёгкадасягальная: ужо сёння агульны экспарт IT-сектара ў разы перавысіў афіцыйныя 1,5 млрд долараў, якія прынёс ПВТ. Цяпер у планах "IТ-краіны" 150 млрд долараў экспарту і 2,5 млн занятых у галіне.

— Нягледзячы на тое што за дзесяць гадоў махавік праекта так і не раскруціўся, у яго трэцяй версіі вы паднялі планку на нечуваную вышыню. Чаму?

— Іншых варыянтаў у нашай краіны няма. Трэба разумець, што Беларусь — гэта праекцыя эканамічных адносін усяго свету. Давайце зазірнём на 10-15 гадоў наперад. Якія сектары нашай эканомікі здольныя рухаць краіну, прыносіць грошы ў дзяржказну, каб пенсіі, стыпендыі і зарплаты бюджэтнікаў былі на годным узроўні?

Сельская гаспадарка, асновай якой з'яўляецца малочная галіна, здольная генераваць прыбытак, але нядоўга: у апошнія гады ў Расіі стаў паступова рэалізоўвацца гіганцкі патэнцыял мясцовай "малочкі". Таму рабіць доўгатэрміновую стаўку на АПК нельга. Як сказаў падчас візіту ў Магілёўскую вобласць Аляксандр Лукашэнка, у хуткім часе 80% прадуктаў на нашых паліцах будуць расійскія. Улада аб'ектыўна прызнае: пры адкрытай мяжы мы будзем неканкурэнтаздольныя ў параўнанні з расійскімі чарназёмамі.

Машынабудаванне? Яно паўторыць шлях калісьці нашай самай перадавой галіны — радыёэлектроннай. Многія ўжо і не памятаюць, што ў БССР было 120 заводаў, якія працавалі на савецкі ваенна-прамысловы комплекс.

Такім прадпрыемствам, як МАЗ, МТЗ, БелАЗ, "Гомсельмаш", пастаянна неабходныя рынкі збыту. Іх нам ніхто не аддасць, а расійскі рынак паступова закрываецца: у РФ свае заводы, ім трэба забяспечваць працай уласнае насельніцтва, а не беларусаў.

З-за падатковага манеўру Расіі мы страцім мільярды долараў у "нафтанцы". Да таго ж, ведаючы пра яго набліжэнне, там павялічвалі глыбіню перапрацоўкі сыравіны. Яшчэ пяць гадоў таму ўсе скептычна глядзелі на расійскія маторныя маслы, а сёння яны не саступаюць па якасці прадукцыі сусветных брэндаў. Усё роўна, у якой краіне выраблена прадукцыя, важна, па якой тэхналогіі і на якім абсталяванні яна была выраблена.

Хутка з'явіцца новая, атамная энергетыка. У свеце кошт энергіі, што выпрацоўваецца АЭС, павышаецца з-за патрабаванняў бяспекі, а той, што выпрацоўваецца альтэрнатыўнымі крыніцамі, — падае з-за павелічэння ККД. Дзякуючы гэтаму праз дзесяць гадоў зялёная энергія будзе самай таннай і людзі пачнуць купляць сонечныя батарэі для дамоў, каб зэканоміць. Доўгатэрміновых перспектыў у атамнай энергетыкі няма. Як, зрэшты, і ў бензінавых аўтамабіляў. Напрыклад, многія гарады Еўропы паставілі такую ​​задачу: да 2030 года па іх вуліцах павінны ездзіць толькі электрамабілі.

А вось "Гродна Азот" і "Беларуськалій" не будуць мець праблем са збытам. Аднак нам яўна не хопіць заробленых гэтымі прадпрыемствамі грошай, каб жыць годна.

— На што ж трэба зрабіць стаўку?

— Адказ на гэтае пытанне ў нашай краіне шукаюць даўно. Абмяркоўвалася некалькі варыянтаў. Першы — стаць другой Швейцарыяй: развіваць фінансавы сектар (праект Міжнароднага фінансавага цэнтра) і турызм. МФЦ дасць працу 50–100 тыс. беларусаў (гасцініцы і інш.). Праўда, незразумела, колькі грошай застанецца ў Беларусі, калі даць падатковыя льготы ўсім фінансавым інстытутам. Што датычыцца турызму, то Беларусь — першая краіна ў Еўропе, якая дала грамадзянам КНР магчымасць бязвізавага ўезду. Па паведамленні кітайскіх турагенцтваў, мільён жыхароў Паднябеснай набылі пуцёўкі ў Беларусь. У выпадку добрай падачы турпрадукту (а для кітайцаў Беларусь — гэта ўжо Еўропа) 2-3 млн грамадзян КНР будуць штогод пакідаць у нас больш за мільярд долараў.

Другі варыянт — стаць лагістычным цэнтрам на новым Шаўковым шляху, па якім будуць перамяшчацца 50 млн тон грузаў у год. Калі Беларусь стане такім цэнтрам і будзе дазволены продаж з мытных складоў у розніцу па пошце, то можа атрымаць істотную выгаду і забяспечыць працай у дадзеным сектары да 200 тыс. чалавек.

Фінансы, турызм, лагістыка, продаж азотных і калійных угнаенняў і пакуль яшчэ малочная прамысловасць — вось і ўсе сур'ёзныя галіны, у якіх не працаўладкаваць мільёны беларусаў і ніяк не падняць ВУП да 100 млрд долараў.

"Старыя" галіны выканалі сваю функцыю: працаўладкавана 4,5 млн грамадзян, у краіне мільёны аўтамабіляў, пабудаваныя мільёны квадратных метраў жылля. Зараз трэба своечасова перадаць эстафетную палачку лічбавай эканоміцы. Чым пазней гэта зробяць, тым больш маштабнымі акажуцца страты, прычым яны будуць незваротнымі.

— Што нас чакае?

— Тое, да чаго прыйшла спачатку Літва, а сёння і Украіна. Мы можам стаць краінай эмігрантаў: старая Еўропа "выбрала" Прыбалтыку, цяпер на чарзе Украіна, а следам і Беларусь. Адкрыюцца сотні агенцтваў па працаўладкаванні, эмісары ​​будуць расказваць, як там, за кардонам, добра. З'явіцца ўсёпранікальная прапаганда.

А мы хочам, каб паўстала прапаганда іншага тыпу: імігруйце ў IТ-краіну, працуйце на камп'ютары, жывіце тут, у сваім доме. Нават у Мінск, Гродна ці Магілёў пераязджаць не трэба, няхай квітнее ваш раён. Усім — і бізнесу, і дзяржаве, і людзям — будзе толькі лепш.

Літва страціла 1 млн з 3,5 млн жыхароў. Улады думалі, што грамадзяне вернуцца і стануць траціць свае грошы на радзіме. Аказалася, не: за дваццаць гадоў Літва абязлюдзела. Краіна страціла амаль 65% працаздольнага насельніцтва.

Сёння дзярждоўг Літвы перавышае 20 млрд долараў. Вярнуць гэтыя грошы няма каму, ды і няма чым.

Другі негатыўны прыклад — Украіна. Там жыло 46 млн чалавек, каля 20 млн з іх працавалі. Пасля таго як быў дазволены бязвізавы ўезд у Еўрасаюз, за ​​два гады з'ехала да 9 млн украінцаў. Па афіцыйных даных. Паводле неафіцыйных — да 13 млн. Прычым не на 180 дзён, якія даюць гастарбайтару і працадаўцу прыгледзецца адзін да аднаго. Калі абодва бакі задаволеныя, мігрант становіцца імігрантам, атрымлівае легальную працу, а затым часта перавозіць за мяжу сваю сям'ю.

— Якая галоўная задача праекта "IТ-краіна"?

— Місія — зрабіць інфармацыйныя тэхналогіі асноўнай крыніцай даходу беларусаў і бізнесу. Трэба ствараць экасістэму, якая працуе як адзіны арганізм. У прыватнасці, вельмі важная сістэма падрыхтоўкі. Яна ў нас ёсць, але яе неабходна маштабаваць.

Якасны інтэрнэт у Беларусі ёсць практычна ўсюды, просценькі ноўтбук каштуе 300 долараў — вось і ўсе інвестыцыі, неабходныя для пачатку працы. Механізм задуманы хітрэй: мы зыходзім з таго, што паміж спажыўцамі паслуг і выканаўцам павінен стаяць малы бізнес, прычым такія кампаніі павінны расці як грыбы па ўсёй краіне.

Колькі каштуе кватэра ў Мінску? 50 тыс. долараў. Прыезджаму патрэбныя гады, каб зарабіць гэтыя грошы. Калі ж ён жыве ў сваім раёне, то знаходзіцца ў зусім іншых умовах: побач бацькі, сябры і няма неабходнасці паўжыцця збіраць на кватэру. Мы не вырываем людзей з іх асяроддзя, а ажыўляем перыферыю.

— Праекту "IТ-краіна" ўжо дзесяць гадоў. Дзяржава да гэтага часу не дапамагла. Чаму дэкрэт № 8, які прасоўвае лічбавую эканоміку, накіраваны не на ваш праект, а на крыптавалюты?

— Гэта памылка дзяржавы. Адбілася ўмяшанне знешніх сіл, якія пераследавалі ўласныя мэты і паставілі іх вышэй за інтарэсы краіны...

Галоўнае, што было прыбрана з дэкрэта, — стварэнне дзяржаўнага органа, які адказвае за ўкараненні. Калі пункт аб "лічбавым Саўміне" выкінулі, мяне ледзь паралюш не хапіў. Я сказаў, што без яго не будзе руху, будзе прафанацыя.

Сутнасць у тым, што за гэтыя дзесяць гадоў мы страцілі дзясяткі мільярдаў долараў. Грошы, якія сёння вінны Расіі, ужо маглі б лёгка вярнуць. Тое, што мы ўпусцілі столькі гадоў, можа вельмі балюча ўдарыць па Беларусі: абязлюдзеюць цэлыя рэгіёны.

— Вы чакаеце дэкрэта, які закранаў бы ваш праект?

— Так, мы над гэтым працуем. Улада таксама павінна разумець важнасць і крайнюю неабходнасць праекта. Праўда, яе інерцыя і вера ў тое, што старыя, напрацаваныя прыёмы выратуюць, вельмі моцныя.

— У Беларусі немагчыма займацца праектамі такога маштабу аднаму. Вы неяк сказалі: бізнес усё зробіць сам, галоўнае, каб дзяржава не перашкаджала. На мой погляд, без яго дапамогі не абысціся.

— Так, без дзяржавы атрымліваецца значна цяжэй: павольней рухаемся, большыя страты. Я сустракаюся з рознымі чыноўнікамі, яны мяне падтрымліваюць, але чакаюць рашэння кіраўніка дзяржавы.

— Ці атрымаецца да яго дастукацца?

— Думаю, дастукаемся. Праўда, пакуль мая незалежнасць ад дзяржавы (95% праектаў — знешнеэканамічная дзейнасць) не дапамагла.

Я размаўляў з Усеваладам Янчэўскім, да Парку высокіх тэхналогій якія адказвалі за ідэалогію. А што такое ідэалогія? Яна неабавязкова павінна быць палітычнай — можа быць і эканамічнай. Дык вось, калі рыхтавалася версія дэкрэта № 8, мы з Усеваладам Янчэўскім працавалі над дырэктывай аб развіцці лічбавай эканомікі. Яна мела вельмі мала агульнага з дэкрэтам, які з'явіўся пазней. У той час я трапіў у поўную ізаляцыю, калі ў сваім артыкуле разграміў дэкрэт з-за яго накіраванасці на крыптавалюты.