Выбары ў Польшчы: чаго чакаць ад яшчэ аднаго тэрміну кансерватараў ва ўладзе

Лідар кіруючай партыі Польшчы "Права і справядлівасць" Яраслаў Качыньскі пасля абвяшчэння вынікаў выбараў у Варшаве, Польшча, 13 кастрычніка 2019 года / Reuters
Лідар кіруючай партыі Польшчы "Права і справядлівасць" Яраслаў Качыньскі пасля абвяшчэння вынікаў выбараў у Варшаве, Польшча, 13 кастрычніка 2019 года / Reuters

13 кастрычніка ў Польшчы адбыліся чарговыя выбары ў парламент. Пераканаўчую перамогу з амаль 44% галасоў атрымала кіруючая кансерватыўная партыя "Права і справядлівасць" ("ПіС") на чале з Яраславам Качыньскім. Чатыры гады яе праўлення запомніліся эканамічным бумам: тэмпы росту ВУП Польшчы адны з самых высокіх у Еўропе. Аднак польская апазіцыя і Еўрасаюз лічаць праўленне "ПіС" рухам да аўтарытарызму. Хто выйграе, а хто прайграе пасля новай перамогі кансерватараў на выбарах — расказвае журналіст "Грамадскага" Сашко Шаўчэнка.

За наяўныя ў кішэнях

У дзень выбараў у Варшаве сонечна. Магчыма, гэта таксама спрыяе высокай яўцы: галасаваць у гэты дзень прыйшло больш выбаршчыкаў, чым звычайна, — больш за 60%. Маладыя людзі, якіх сустракаем каля ўчасткаў, занепакоеныя наступам кіруючай партыі на судовую сістэму і СМІ і галасуюць за польскую апазыцыю.

"Калі гаварыць пра суды, то відавочна, што нешта не так, а калі гаварыць пра тэлебачанне, то яны ["Права і справядлівасць"] занадта шмат сабе дазваляюць і трэба нарэшце гэта змяніць, — кажа жыхарка Варшавы Аляксандра. — Калі і далей будзе так, я не бачу іншага варыянта, акрамя як кудысьці пераехаць".

А вось людзі старэйшага ўзросту апошнія чатыры гады кіруючай партыі ацэньваюць станоўча. Тлумачаць проста: кажуць, што адчуваюць паляпшэнне ўзроўню жыцця.

"Чаму "ПіС"? Гэта першая партыя, якая пасля 30 гадоў усіх так званых дэмакратычных пераўтварэнняў выконвае перадвыбарныя абяцанні. "ПіС" перш за ўсё думае пра простых людзей. Раней я працаваў у судзе, быў ахоўнікам яшчэ перад выхадам на пенсію, і там працавалі жанчыны за 4-5 злотых у гадзіну (крыху больш за $1. — Рэд.). Гэта было зневажальна. Такая была палітыка Платформы (цяпер апазіцыйнай партыі "Грамадзянская платформа". — Рэд.) і Польскай сялянскай партыі, тых, хто кіраваў цэлых восем гадоў", — расказвае прыхільнік кіруючай партыі Лешак.

Выборы в Польше: чего ждать от еще одного срока консерваторов во власти
Прыхільнік кіруючай партыі "Права і справядлівасць" Лешак у дзень парламенцкіх выбараў, Варшава, Польшча, 13 кастрычніка 2019 года / Аляксей Нікулі / hromadske

З 2015 года, калі "ПіС" перамог на папярэдніх парламенцкіх выбарах, эканоміка Польшчы імкліва расла, а насельніцтва атрымлівала шчодрыя сацыяльныя выплаты. Сем'ям пачалі плаціць па 500 злотых ($128) штомесяц без уліку даходаў бацькоў на другое і кожнае наступнае дзіця (раней палякі атрымлівалі аднаразовую выплату 1000 злотых на адно дзіця).

А пенсіянерам сталі плаціць так званую 13-ю пенсію. Перад выбарамі 2019-га прэм'ер-міністр Матэўш Маравецкі паабяцаў, што ў наступныя гады ўрад пачне выплачваць яшчэ і 14-ю пенсію, а сярод перадвыбарных абяцанняў "ПіС", у прыватнасці, планы павялічыць мінімальную зарплату да 4000 злотых (прыкладна €920) да 2023 года (з 1 студзеня 2019-га яна складала 2250 злотых або 522 еўра). Гэта падабаецца большасці палякаў.

"Людзі бачаць, што Польшча мяняецца. Таму надзеі растуць. І калі ўрад адказвае гэтым чаканням, то людзей не хвалююць вольныя медыя і незалежныя суды. Для іх усё гэта вельмі абстрактнае. Тое, што яны могуць убачыць, — гэта наяўныя ў іх кішэнях. Іх хвалюе, як накарміць дзяцей, як задаволіць базавыя патрэбы", — тлумачыць поспех "ПіС" Славамір Серакоўскі, сузаснавальнік выдання "Палітычная крытыка".

Выборы в Польше: чего ждать от еще одного срока консерваторов во власти
Лідар "ПіС" Яраслаў Качыньскі (справа) і прэм'ер-міністр Матэўш Маравецкі ў штабе партыі "Права і справядлівасць" у дзень выбараў, Варшава, Польшча, 13 кастрычніка 2019 года / EPA-EFE / RADEK PIETRUSZKA

Незалежнасць судоў пад пагрозай

У ліпені 2017 года больш за 100 тысяч палякаў выйшлі на вуліцы, патрабуючы адмены судовай рэформы. Адной з ініцыятыў, якія выклікалі незадаволенасць грамадзян, было зніжэнне ўзросту выхаду на пенсію для суддзяў Вярхоўнага Суда. Такім чынам, траціна дзейных суддзяў павінны былі скласці свае паўнамоцтвы. Ва ўрадзе такое рашэнне растлумачылі як спробу прывесці пенсійны ўзрост суддзяў у адпаведнасць з іншымі сферамі. Аднак апазіцыя раскрытыкавала ініцыятыву, маўляў, гэта зрабілі, каб прызначыць на пасады, якія вызваляцца, лаяльных да ўрада суддзяў. У чэрвені 2019 года Суд Еўрапейскага саюза пастанавіў, што ініцыятыва "ПіС" парушае закон ЕС.

"Улада — гэта іх мэта. Качыньскі робіць гэта [бярэ пад кантроль суды], таму што хоча кантраляваць усё больш-менш важнае", — тлумачыць Марцін Свянціцкі, былы дэпутат ад апазіцыйнай "Грамадзянскай платформы".

Падобная сітуацыя склалася і з Канстытуцыйным Судом. Калі "ПіС" прыйшлі да ўлады ў 2015-м, парламентарыі вырашылі, што пяць суддзяў органа былі прызначаныя з парушэннем Канстытуцыі, а значыць, замест іх трэба паставіць новых. Пазней парламент таксама змяніў закон, які рэгуляваў работу суда, павялічыўшы ўплыў суддзяў, якіх лічаць лаяльнымі да ўрада.

Суды жа агульнай юрысдыкцыі дэпутаты Сейма аддалі пад непасрэдны кантроль міністра юстыцыі, дазволіўшы яму звальняць і прызначаць іх кіраўнікоў. Нягледзячы на ​​масавыя пратэсты, прэзідэнт Анджэй Дуда падпісаў гэты закон.

У ліпені 2017 года Еўракамісія прыгразіла Польшчы санкцыямі, калі судовая рэформа не будзе адменена. Аднак ад папярэджанняў да канкрэтных крокаў справа не дайшла. У самой палітсіле крытыкі ЕС не прымаюць і не бачаць у рэформе суддзяў падрыву прынцыпу вяршэнства права.

"Мы вітаем крытыку нашых рэформаў, калі крытыкуюць прававы складнік. Але няма розніцы паміж правасуддзем, якое прапануе наша рэформа, і правасуддзем у іншых еўрапейскіх краінах, у Францыі, Нідэрландах, Германіі ці Іспаніі. Таму мы не разумеем, чаму, калі мы ўкараняем новыя рэформы, падобныя з сістэмамі ў заходніх краінах, гэтыя ж краіны нас крытыкуюць. у той час як у іх гэта лічыцца нармальным", — кажа кандыдат у дэпутаты ад "ПіС" Яраслаў Селін.

Выборы в Польше: чего ждать от еще одного срока консерваторов во власти
20 ліпеня 2017 года, калі парламент прыняў закон аб Вярхоўным Судзе, на вуліцы Варшавы выйшла 100 тысяч дэманстрантаў / EPA / BARTLOMIEJ ZBOROWSKI

Грамадскі вяшчальнік пад кантролем урада

Акрамя судоў, "ПіС" узяў пад кантроль і іншы важны дэмакратычны інстытут — свабодныя медыя. Крытыкі кажуць, што пасля прыходу да ўлады "ПіС" грамадскі вяшчальнік TVP (Telewizija Polska) стаў рупарам прапаганды ўрада і не саромеўся карыстацца мовай варожасці ў дачыненні да палітычных апанентаў.

Такім палітычным апанентам быў мэр горада Гданьска Павел Адамовіч. Яго забілі ў студзені 2019-га ў час дабрачыннага канцэрта. Калі мэр быў на сцэне, на яе выбег мужчына з нажом і некалькі разоў ударыў палітыка. Ад траўмаў Адамовіч пазней памёр у бальніцы. Адразу пасля забойства нападнік пракрычаў са сцэны, што быў нявінна асуджаны за рабаванне, калі пры ўладзе была "Грамадзянская платформа" — палітсіла, да якой пэўны час належаў мэр Гданьска.

Тады польскія аглядальнікі пісалі, што Адамовіча забіла слова, маючы на ​​ўвазе, што нападніка да забойства падштурхнула мова варожасці, якую транслявалі ўрадавыя СМІ.

"Многія меседжы на гэтым канале былі поўныя нянавісці. Яны паказвалі частку грамадства лепшай, чым іншыя, прывілеяванай. Я думаю, таму многія людзі, якія хавалі сваю нянавісць і погляды, зараз адчуваюць, што могуць распаўсюджваць іх, біць іншых людзей ці нават забіваць", — расказвае Войцех, які ўдзельнічаў у пратэсце супраць прапаганды на TVP.

Пасля забойства Адамовіча некалькі тысяч палякаў выйшлі на плошчу перад будынкам канала ў Варшаве, патрабуючы спыніць "прапаганду гвалту". Войцех успамінае, што работнікі канала тады здымалі пратэстоўцаў на смартфоны з вокнаў будынка. "Сам пратэст на TVP, вядома, не паказалі", — кажа Войцех.

Як жа грамадскі вяшчальнік стаў рупарам прапаганды? Як тлумачыць апазіцыянер Марцін Свянціцкі, на канале проста не засталося незаангажаваных журналістаў. "ПіС" змянілі існуючыя працэдуры на TVP. Цяпер журналіста можна звольніць на наступны дзень пасля эфіру. Да гэтага тэрмін кантракта быў чатыры гады. Дырэктары студый прызначаліся ў выніку конкурсаў і таксама падпісвалі кантракты на чатыры гады. Цяпер іх таксама могуць звольніць у любы дзень. Гэта і стварыла на канале атмасферу абслугоўвання кіруючай партыі, а не грамадства", — кажа Свянціцкі.

Выборы в Польше: чего ждать от еще одного срока консерваторов во власти
Людзі перадаюць польскую канстытуцыю журналісту польскага тэлебачання TVP Info у час дэманстрацыі каля будынка Сейма ў Варшаве, Польшча, 17 снежня 2017 года / EPA / PAWEL SUPERNAK

Крытыкуюць і Брусель, і Маскву

У знешняй палітыцы Польшча працягвае арыентавацца на ЗША. Менш ва ўрадзе перажываюць за адносіны з ЕС, таму яны пры другой кадэнцыі "ПіС" наўрад ці пацяплеюць. Партыя не ўспрымае крытыку Бруселя і лічыць яе ўмяшаннем ва ўнутраныя справы суверэннай дзяржавы. Рэальныя санкцыі ў дачыненні да Польшчы Еўрапейскі саюз наўрад ці ўвядзе.

Польшча можа разлічваць на падтрымку лаяльнай да яе Венгрыі на чале з Віктарам Орбанам, які ўжо паабяцаў ветаваць любое рашэнне супраць Польшчы. Значыць, пазбавіць краіну права голасу ў ЕС будзе цяжка.

З іншага боку, ЕС мог бы пазбавіць Польшчу фінансавання, калі тая не будзе прытрымлівацца прынцыпаў вяршэнства права. Але і гэта не спыніць "ПіС", лічыць Славамір Серакоўскі.

"У любым выпадку мы атрымаем значна менш сродкаў ад ЕС. Таму што Польшча цяпер у значна лепшым эканамічным становішчы, чым была сем гадоў таму. Варта памятаць, што бюджэт ЕС складаюць на сем гадоў. Зараз у ЕС больш прыярытэтныя пытанні бежанцаў і Брэкзіта. Неабавязкова гэта будзе Усходняя Еўропа", — кажа Серакоўскі. Ён перакананы, што "ПіС" не баіцца магчымых санкцый ЕС, паколькі цяпер Польшча на эканамічным уздыме і недафінансаванне з Бруселя не нанясе значнай шкоды.

Палітыка Польшчы ў дачыненні да Расіі таксама наўрад ці зменіцца. Варшава амаль што гарачэй за ўсіх ва ўсім ЕС падтрымлівае санкцыі супраць Масквы.

"Расія — гэта праблема не толькі для Польшчы, але і для ўсіх на Захадзе. Пад уладай Пуціна аднавілася імперская палітыка. У сітуацыі, калі Расія парушыла міжнароднае права, напала на Украіну, адарвала ў яе тэрыторыі, мы павінны падтрымліваць палітычную волю Захаду і санкцыі супраць Расіі", — кажа Яраслаў Селін.

Выборы в Польше: чего ждать от еще одного срока консерваторов во власти
Людзі на выбарчым участку ў час парламенцкіх выбараў у Варшаве, Польшча, 13 кастрычніка 2019 года / EPA-EFE / PAWEL SUPERNAK

Што можа зрабіць апазіцыя?

Калі коратка, то нічога. Вынікі выбараў паказалі, што ў "ПіС" будзе дастаткова месцаў у новым парламенце, каб зноў сфармаваць урад самастойна. З-за спецыфічнай сістэмы падліку галасоў у Польшчы нават з падтрымкай менш чым 50% галасоў выбаршчыкаў кааліцыя ў парламенце "ПіС" не спатрэбіцца.

Апазіцыя ў Польшчы даволі раз'яднаная. Партыі, якія пераадолелі бар'ер, занадта ідэалагічна розныя для аб'яднання. Не прыняць такі саюз могуць і іх выбаршчыкі. Яшчэ адной прычынай слабасці апазіцыі Славамір Серакоўскі лічыць адсутнасць моцнага лідара.

"Такім лідарам быў, напрыклад, Дональд Туск (цяпер і да 1 лістапада 2019 года — прэзідэнт Еўрапейскага савета. — Рэд.). Але зараз ні адзін з лідараў апазіцыі не можа аб'яднаць яе", — кажа Серакоўскі. Ён выказвае асцярогу адносна наступнага тэрміну "ПіС" ва ўладзе: "Калі не будзе свабодных медыя, то дэмакратыя пад пагрозай. Бо ў апазіцыі не будзе роўных шанцаў данесці свае меседжы да людзей".

Аўтар дзякуе за дапамогу ў падрыхтоўцы матэрыялу Паўлу Грабеннікаву.

Пры падтрымцы "МедиаСети".

Апошнія навіны

Галоўнае

Выбар рэдакцыі