Геній матэматыкі — што варта ведаць пра Соф'ю Кавалеўскую

31/01/2024 - 12:15

Соф'я Кавалеўская / @rubanau_collage

Матэматыка — гэта не толькі Піфагор і Дэкарт, але яшчэ і Соф'я Кавалеўская. Вялікая вучоная па паходжанні беларуска і цалкам заслугоўвае свайго месца ў серыі матэрыялаў Еўрарадыё пра выбітных жанчын у беларускай гісторыі.

З беларускага роду

Соф'я Кавалеўская паходзіла з беларускага шляхецкага роду Корвін-Крукоўскіх. Паводле сямейных паданняў, яе продкам быў сам венгерскі кароль Корвін. Але нават нягледзячы на гэта, сям'я будучай вучонай мусіла пацвярджаць сваё шляхетнае паходжанне ў Расійскай імперыі ў XIX стагоддзі.

Палюбіла матэматыку дзякуючы... шпалерам

Магчыма, велізарную ролю ў прыхільнасці Соф'і да матэматыкі сыгралі шпалеры — ці хутчэй іх адсутнасць. У дзяцінстве ў маёнтку Палібіна (у тыя часы — Віцебская губерня) у адным з пакояў не хапіла шпалераў, і сцяна была абклееная аркушамі з лекцыямі па дыферэнцыяльным і інтэгральным вылічэнні. Соф'я пасля згадвала іх у мемуарах.

Закахалася ва ўдзельніка паўстання 1863-га

13-гадовай дзяўчынкай Соф'я заспела паўстанне Каліноўскага. Адзін з яго ўдзельнікаў, пан Буйніцкі, быў частым госцем яе сям'і, і яна закахалася ў яго. Ён пакінуў у яе альбоме вершы. А пасля пачатку паўстання ён знік — загінуў. Але дзяўчына была ўпэўненая, што яго саслалі ў Сібір.

"Як толькі я вырасту, думала я, я паеду ў Сібір, знайду яго там і вызвалю. Толькі б мне хутчэй вырасці", — пісала яна пазней у дзённіках.

Пайшла замуж дзеля вучобы

Соф'я выйшла замуж за Уладзіміра Кавалеўскага і атрымала прозвішча, пад якім стала вядомая ва ўсім свеце... дзеля адукацыі. Жанчын у Расійскай імперыі ва ўніверсітэты не бралі, а ў замежных патрабаваліся віды на жыхарства, якія... давалі толькі замужнім.

Пускалі толькі ў школу

Хоць пасля вучобы ў Еўропе Соф'я атрымала званне доктара філасофіі па матэматыцы ў Гётынгенскім універсітэце... у Расійскай імперыі ёй гатовыя былі прапанаваць толькі месца настаўніцы матэматыкі ў пачатковых класах. Міністр асветы адмовіў ёй у магістарскім экзамене са словамі: "І яна, і дачка яе паспеюць састарэць раней, чым жанчын будуць дапускаць да ўніверсітэта".

Хоць яна пражыла нядоўгае жыццё, Соф'я пакінула шмат значных навуковых прац, сёння яе імем называюць навуковыя прэміі і кратэр на месяцы. А некалі яна была звычайнай дзяўчынкай у пакоі без шпалераў у Віцебскай губерні.