Дзень Волі: што гэта было?

Святкаванне Дня Волі ў Мінску скончылася масавымі затрыманнямі. Людзей на вуліцах сталіцы затрымлівалі і раней, увечары 19 снежня 2010 года і падчас "маўклівых акцый" 2011 года. Але сёлета шмат што змянілася. Аналізуем самую шматлюдную акцыю апошніх гадоў з дапамогай экспертаў і звычайных беларусаў.

1. "Парад міліцыі". Навошта столькі тэхнікі і зброі? Дэзінфармацыя!

У цэнтр сталіцы прыгналі аўтазакі, вадамёты, бранявік і машыны з "наваранымі" кратамі для барацьбы на барыкадах. Сілавікі, якія побач з ЦУМам у два шэрагі перакрылі праспект Незалежнасці, былі ўзброеная шчытамі, дубінкамі і ружжамі для стральбы гумовымі кулямі. Навошта столькі тэхнікі і зброі?

"Абараняюць улады ад народа на грошы народа!" — пішуць у "Фэйсбуку". Маўляў, на падаўленне "дармаедаў", якія пратэстуюць, пайшло больш грошай, чым сабрана з тых, хто пагадзіўся заплаціць збор (а гэта 16,3 мільёна рублёў).

ДАВЕДКА:
25 сакавіка ў Мінску некалькі тысяч чалавек выйшлі на вуліцы, каб адсвяткаваць Дзень Волі. Улады ад самага пачатку перашкаджалі правядзенню акцыі. У цэнтр сталіцы прыгналі аўтазакі, вадамёты, бранявік і машыны з "наваранымі" кратамі для барацьбы на барыкадах. На падыходах да Акадэміі навук выставілі кардоны, каб удзельнікі шэсця не змаглі нават сабрацца.

Тых, хто ўсё ж прыйшоў на акцыю, міліцыя рассекла на некалькі частак: сілавікі, узброеная шчытамі, дубінкамі і ружжамі для стральбы гумовымі кулямі, у двух месцах перакрылі праспект Незалежнасці. Да пратэстоўцаў, якія ішлі ўздоўж праспекта, пад'язджалі аўтазакі, з іх выбягалі "касманаўты" (АМАП у чорных шлемах і амуніцыі) і хапалі людзей.

Па ацэнках праваабаронцаў, за кратамі апынуліся ад 500 да 1000 чалавек. Іх даставілі ў аддзяленні міліцыі, але бліжэй да вечара шмат каго выпусцілі без складання пратаколаў. 26 сакавіка пратэсты (ужо супраць масавых затрыманняў напярэдадні) працягнуліся ў Мінску на Кастрычніцкай плошчы. Там у аўтазакі трапіла яшчэ каля 40 чалавек. 27 сакавіка ў сталіцы праходзяць суды над затрыманымі.

Кіраўнік Цэнтра стратэгічных і знешнепалітычных даследаванняў Арсеній Сівіцкі лічыць, што ўлады 25 сакавіка рыхтавалася не менш як да паўтарэння ўкраінскага Майдана. А калі зразумелі, што нічога падобнага на вуліцах Мінска няма, адклікалі АМАП са шчытамі і адвялі тэхніку. Але было ўжо позна: кадры "міліцэйскага парада" абляцелі свет.

"Памылковая ацэнка прыроды пратэстаў звязаная з дэзінфармацыяй вышэйшага кіраўніцтва краіны часткай беларускіх спецслужбаў, якія арыентуюцца на Расію. Таму і былі агучаныя факты нібыта пра беларускіх баявікоў, падрыхтаваных на тэрыторыях Польшчы, Літвы і Украіны, падрыхтоўку заходнімі спецслужбамі каляровай рэвалюцыі ў Беларусі і гэтак далей. Але ўсё гэта грунтуецца на ацэнках расійскіх спецслужб ваенна-палітычнай сітуацыі вакол і ўнутры Беларусі", — мяркуе Арсеній Сівіцкі.

2. "Страху няма". Чаму пратэстоўцы не уцякалі ад міліцыі?

25 сакавіка пратэстоўцамі ніхто не кіраваў: усе апазіцыянеры, якія маюць хаця б якія лідарскія якасці, напярэдадні апынуліся за кратамі. Знік і Мікалай Статкевіч, які браў адказнасць за акцыю на сябе — толькі раніцай 27 сакавіка высветлілася, што ён правёў некалькі дзён у ізалятары КДБ. Тым не менш, пасля хапуна ў раёне мінскай плошчы Якуба Коласа людзі вырашылі ісці да Кастрычніцкай плошчы. А міліцыянты вырашылі працягваць затрыманні.

Выглядала гэта так: да ходнікаў пад'язджаў аўтазак, з яго выскоквалі "касманаўты" (амапаўцы ў чорных шлемах і амуніцыі) і пачыналі хапаць людзей. А людзі працягвалі ісці, быццам бы нічога не адбываецца! Што праўда, да апошняга кардона, які міліцыянты ўсталявалі на мосце праз Свіслач, побач з цыркам, дайшлі не многія. А затрымана, па ацэнках праваабаронцаў, было ад 500 да 1000 чалавек.

"Страху няма. Ёсць звычайныя людзі, пенсіянеры, моладзь, нават дзеці, — піша ў FB кіраўнік праекта "Кошт урада", аналітык Уладзімір Кавалкін. — Ёсць нешта накшталт выставы дасягненняў народнай гаспадаркі, інструментаў рэпрэсій ад МУС, такая перасоўная камера катаванняў. Але страху няма. А ёсць пачуццё ўласнай годнасці і ўласнай праўды ў кожнага".

Філосаф Андрэй Шуман мяркуе, што адсутнасць страху — гэта своеасаблівы мэсадж да беларускіх уладаў. Пытанне ў тым, як яны яго зразумеюць:

3. "Я толькі выконваў загад". Як АМАП тлумачыць сабе затрыманні пенсіянераў?

Падчас акцыі было затрымана шмат людзей сталага веку. Ніна Багінская, якая напярэдадні была затрыманая за адзіночны пікет побач з будынкам КДБ, прыйшла на Дзень Волі з вялікім бела-чырвона-белым сцягам і не магла не прыцягнуць увагі міліцыянтаў. А кадр, на якім трое амапаўцаў цягнуць у аўтазак 80-гадовага паэта Яна Грыба, дык увогуле, стаў адным з сімвалаў сёлетняга Дня Волі. Грыба неўзабаве адпусцілі (ён распавядае, што ўцёк з аўтазака). Але засталося пытанне: навошта ўвогуле затрымаць пенсіянераў?

"Ведаеце, я не веру, што ў АМАПе беларусы. Можа, іх нанялі аднекуль? Ну не веру я ў тое, што на нашай зямлі маглі нарадзіцца і вырасці такія людзі, побач з такімі наіўнымі бабулямі і дзядулямі, якія ўсё даруюць", — піша ў FB Марына Мацулевіч.

Мінская міліцыя свае дзеянні пакуль што не каментуе. Прэс-сакратар УУС Мінгарвыканкама Аляксандр Ластоўскі заявіў: "Без каманды нічога каментаваць пра несанкцыянаванае мерапрыемства мы не будзем. Будзе каманда — самі вас знойдзем, усё дамо, паведамім. А так, не". Раней сілавікі каментавалі масавыя затрыманні ў духу: "Калі міліцыя дзейнічала так, як дзейнічала, дык на гэта былі падставы".

Сімвалічна, што перад Днём Волі на "самай сацыяльна актыўнай сцяне ў Мінску" з'явіўся новы стрыт-арт: цытата Марціна Лютара Кінга пра тое, што абгрунтаваць законамі можна ўсё што заўгодна, і нават злачынствы Гітлера не супярэчылі законам, якія прымаў сам Гітлер.

4. Што скажа Захад?

Лёд, які быў у адносінах паміж Беларуссю і Захадам, за апошнія паўтара года амаль растаяў. І ў ЕС, і ў ЗША паверылі ў беларускую "адлігу". Але цяпер у кабінетах па абодва бакі Атлантыкі зноў пануе насцярожанасць.

Еўрасаюз заклікаў улады Беларусі вызваліць "усіх нядаўна затрыманых мірных грамадзян". "Напярэдадні і падчас падзеяў у межах Дня Волі, нягледзячы на заклікі міжнароднай супольнасці да стрыманасці, рэакцыя службаў бяспекі была бязладнай і неналежнай", — адзначаецца ў заяве афіцыйнага прадстаўніка кіраўніка дыпламатыі ЕС Федэрыкі Магерыні.

27 сакавіка на суд над сябрам аргкамітэта Дня Волі Дзянісам Садоўскім прыйшлі амерыканскія дыпламаты. Амбасада ЗША ў Мінску таксама выступіла з заявай: "Маштабныя затрыманні мірных дэманстрантаў, праваабаронцаў і шэрагу журналістаў ідуць насуперак дэмакратычным каштоўнасцям. Маюцца паведамленні пра выкарыстанне сілы супраць мірных дэманстрантаў і іншых асоб".

У паветры запахла вяртаннем толькі-толькі прыпыненых санкцый. Але, на думку палітолага Андрэя Ягорава, хапун на Дзень Волі можа і не выклікаць сур'ёзнай рэакцыі Захаду — у тым выпадку, калі ўлады не дадуць ходу крымінальным справам у дачыненні да так званых "баевікоў", затрыманых напярэдадні падзеяў 25 сакавіка: